Σάββατο 13 Οκτωβρίου 2018

Αγαπητοί αστροπαρατηρητές...

...πόσο σκοτεινός είναι ο νυχτερινός σας ουρανός ;

Μήπως εκεί που παρατηρήτε με ή χωρίς τα τηλεσκόπια σας ο νυχτερινός σας ουρανός έχει κάπως αλλάξει; Ίσως δεν είναι και τόσο σκοτεινός όσο παλιά; Θα θέλατε να γνωρίζετε το φαινόμενο όριο των ματιών σας, δηλαδή μέχρι πού μπορεί να δείτε με γυμνό μάτι; Μάθετε το λοιπόν με παραδοσιακούς, και με ψηφιακούς τρόπους.

Πόσο καλά μπορείς να δεις με γυμνό μάτι ένα αμυδρό αστέρι; Όσο πιο σκοτεινός είναι ο ουρανός τόσο πιο "ζωντανός" είναι ο Γαλαξίας. . . και οποιοδήποτε άλλο ουράνιο αντικείμενο!
Εικόνα: Bob King

Όλοι μας θέλουμε να μάθουμε πόσο σκοτεινός είναι ο ουρανός στις αγαπημένες μας τοποθεσίες παρατήρησης. Είναι εύκολο να συγκρίνουμε το ένα μέρος με το άλλο, και αυτό μας βοηθά να αποφασίσουμε πόσο βαθιά στον ουρανό μπορούμε να παρατηρήσουμε με το τηλεσκόπιο μας εκείνο το βράδυ. Ένα σύνολο από αστέρια με σταθερές φαινόμενες φωτεινότητες (όχι μεταβλητούς αστέρες παρακαλώ!) των οποία η φωτεινότητά τους (φαινόμενη λαμπρότητα) κυμαίνεται από φωτεινή έως αμυδρή, και βρίσκονται σε μια άνετη γωνία θέασης ταιριάζει με τα σωστά πρότυπα παρατήρησης. Το αμυδρότερο αντικείμενο από αυτά προσδιορίζει τον όρο NELM naked-eye limiting magnitude ή το "Περιοριστικό Μέγεθος για Γυμνό Οφθαλμό" για εκείνη τη τοποθεσία.

Η διαφάνεια του ουρανού, το πόσο καθαρός είναι, μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα με την θολούρα που λέμε, το αν υπάρχει εκεί κοντά καπνός, και υγρασία στον αέρα, καθώς και το ύψος σας από την επιφάνεια της θάλασσας γνωστό και ως elevation. Η μακροπρόθεσμη παρακολούθηση του περιοριστικού μεγέθους (NELM) μπορεί να μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις τάσεις στην τοπική και περιφερειακή φωτορύπανση, ή ακόμη και τη μεταβλητότητα της φωτεινότητας της ατμόσφαιρας (airglow), που προκαλείται από τον ανασυνδυασμό ατόμων και ηλεκτρονίων στην ανώτερη ατμόσφαιρα, τα οποία είχαν ιονισθεί νωρίτερα εκείνη την ημέρα από το υπεριώδες φως του Ήλιου.

Ο καθορισμός στον ουρανό του καλύτερου τμήματος, του ιδανικού κομματιού αν θέλετε, για να επιλέξετε για παρατήρηση ένα σταθερό σύνολο αστέρων δεν είναι πάντα εύκολος. Στην ιδανική περίπτωση, θα πρέπει να έχετε διαφορετικό τμήμα, ενα σετ ας το πούμε έτσι, για κάθε εποχή. Ίσως ακόμη και ένα σετ για κάθε κατεύθυνση, αφού για τους περισσότερους από εμάς ο ουρανός είναι σπάνια ομοιόμορφος αλλά αντίθετα, είναι φωτεινότερος εδώ και πιο σκοτεινός εκεί λόγω των διακυμάνσεων που υπάρχουν στα τοπικά επίπεδα φωτορύπανσης.

Εικόνα: Casey Reed
Το φαινόμενο ύψος του αντικειμένου από τον ορίζοντα είναι επίσης σημαντικό, ώστε να πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας την λεγόμενη "Ατμοσφαιρική Εξάλειψη" (atmospheric extinction). Όσο πιο κοντά βρίσκεται ενα αστέρι στον ορίζοντα τόσο πιο πολύ μεγάλη ποσότητα αέρα θα πρέπει να διανύσει το φως του για να φθάσει στο μάτι σας, και το περισσότερο του φως γίνεται αμυδρό ή διαμορφώνεται έτσι από την ατμόσφαιρα και τα παρασκευάσματα φυσικών και συνθετικών αερολυμάτων (aerosols).

Η ποσότητα του αέρα που βρίσκεται απευθείας πάνω από το κεφάλι σας ονομάζεται: 1 αέρια μάζα. Για ένα αστέρι 30 ° πάνω από τον ορίζοντα βλέπετε μέσα από 2 αέριες μάζες. Σε 10 °, 5.6 αέριες μάζες, και για ένα αντικείμενο στον ορίζοντα, 40 αέριες μάζες. Ένα αστέρι που παρατηρήται στο Ζενίθ θα αμβλυνθεί σε φωτεινότητα κατά 3,5 μεγέθη σε σύγκριση με το ίδιο αστέρι 5 ° πάνω από τον ορίζοντα, υποθέτοντας οτι έχουμε τις ίδιες, ιδανικές ατμοσφαιρικές συνθήκες.

Αυτός ο αστροχάρτης του λεγόμενου "Μεγάλου Τετραγώνου του Πήγασου", το οποίο είναι εύκολα ορατό στο νυχτερινό ουρανό κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου, και των αρχών του χειμώνα, δείχνει τα αστέρια που έχουν επισημανθεί με τα φαινόμενα μεγέθη τους. Μεταβλητοί αστέρες με κλίμακα μεγέθους μεγαλύτερη από περίπου 0,05 δεν επισημάνθηκαν. Οι αστροχάρτες των αστερισμών της Οκτάδος και της μικρής Άρκτου υπάρχουν σε συνδέσμους που θα βρείτε παρακάτω .
Πηγή: Stellarium με προσθήκες από τον συγγραφέα.

Με  το σκεπτικό αυτό, ας πάρουμε ένα σύνολο από αστέρια γνωστού μεγέθους σε αρκετά υψηλό ύψος (για να αποφύγουμε τη χειρότερη ατμοσφαιρική εξάλειψη) και ορατά κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Οι ουράνιοι πόλοι είναι ιδανικοί για παρατηρητές μεσαίου γεωγραφικού πλάτους, γι 'αυτό συχνά θα δείτε τον αστερισμό της Μικρής Άρκτου να χρησιμοποιείται σαν υπόδειγμα. Αλλά για να είμαι δίκαιος και με το Νότιο Ημισφαίριο, και με τους παρατηρητές σε όλη τη Γη, έχω συμπεριλάβει τρεις χάρτες :Μικρή Άρκτος , Οκτάς (το αντίστοιχο της Μικρής άρκτου στο Νότιο Ημισφαίριο) και τον γνωστό εποχιακό αστερισμό (asterism*), το Μεγάλο Τετράγωνο του Πήγασου .

Σας ενθαρρύνω να δημιουργήσετε τους δικούς σας αστροχάρτες περιορισμένων μεγεθών επιλέγοντας αυτό που θεωρείτε πιο κατάλληλο για την τοποθεσία σας. Αποφύγετε το Ζενίθ, το οποίο έχει αθέμιτο πλεονέκτημα, και περιοχές εντός των 40 ° του ορίζοντα. Σε 40 °, η  ατμοσφαιρική εξάλειψη ανέρχεται σε περίπου 0,2 μεγέθη.



Σε αυτή την εικόνα από τον Άτλαντα φωτορρύπανσης, βλέπουμε την Αττική και συγκεκριμένα την περιοχή της Σαλαμίνας (πάνω και κάτω εικόνα), όπου η ομάδα μας κάνει παρατηρήσεις βαθέος ουρανού. Η φωτεινότητα του ουρανού σε αυτό το σημείο κυμαίνεται στη κλίμακα Bortle από 6 (Φωτεινός Υποαστικός Ουρανός) σε κλάση 3,18 (Υποαστικός/Αγροτικός Ουρανός). Αν θέλετε να δείτε και εσείς την κλάση φωτορύπανσης στην περιοχή σας μεταβείτε στον σύνδεσμο:
 https://www.lightpollutionmap.info/#zoom=4&lat=5759860&lon=1619364&layers=B0FFFFTFFFF / Falchi, Fabio et  και http://advances.sciencemag.org/content/2/6/e1600377

Ένας σκοτεινότερος ουρανός σημαίνει πιο ικανοποιητικές θεάσεις των αγαπημένων μας κοσμικών αντικειμένων. Αν ζείτε εκεί όπου η φωτορύπανση σας κάνει...ζημιά, δείτε τον διαδραστικό Atlas Light Pollution Atlas για να σας βοηθήσουμε να βρείτε την πλησιέστερη δυνατή περιοχή για παρατήρηση  που είναι προσβάσιμη με αυτοκίνητο. Οι ζώνες χρωματογραφίας (ζώνες με χρωματικούς κώδικες) για την φωτορύπανση επικαλύπτουν τους λεπτομερείς οδικούς χάρτες, τους οποίους μπορείτε να μεγεθύνετε με μεγάλη λεπτομέρεια. Κάντε κλικ οπουδήποτε και θα λάβετε λεπτομέρειες σχετικά με την εμπεριεχομένη κατηγορία ή κλάση αν θέλετε Bortle που υπάρχει στον ιστότοπο αυτό,   - πάμε για την επόμενη μας ενότητα η οποία θα σας φανεί πολύ χρήσιμη!

Ο προσδιορισμός του Περιοριστικού Μεγέθους για Γυμνό Οφθαλμό (NELM), καθώς  και η ύπαρξη του σε περιγραφές παρατηρήσεών μέσω τηλεσκοπίου, παρέχει ένα πρότυπο για τη σύγκριση των παρατηρήσεων σας. Ένα πιο ολοκληρωμένο πρότυπο που χρησιμοποιεί το περιοριστικό μέγεθος ως βάση του είναι η κλίμακα Bortle Dark-Sky Scale που δημιουργήθηκε από τον ερασιτέχνη αστρονόμο και τον συγγραφέα του ιστότοπου Sky & Telescope John Bortle. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο τεύχος Φεβρουαρίου του 2001 στο περιοδικό Sky & Telescope. Ο Bortle θεώρησε ότι ο παράγοντας NELM από μόνος του ήταν πολύ εξαρτώμενος από την ατομική παρατήρηση, καθώς  και από τις μεταβαλλόμενες χρονικές ποσότητες που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν στην προσπάθεια τους να παρατηρήσουν το αμυδρότερο αστέρι που υπάρχει στο σημείο παρατήρησης τους.

Η κλίμακα Bortle Dark-Sky Scale. skyglowproject.com
Απόδοση στα Ελληνικά ομάδα ΑΡΑΤΟΣ- Παρατηρησιακή Αστρονομία Σαλαμίνας.

Η κλίμακα των εννέα επιπέδων του John Bortle περιλαμβάνει αρκετούς παράγοντες όπως το NELM, την παρουσία του Ζωδιακού φωτός και του Γαλαξία (Γαλαξιακές σπείρες), το όριο μεγέθους των τηλεσκοπίων, καθώς και την ορατότητα των γνωστών αντικειμένων βαθέος ουρανού όπως τα αντικείμενα M33 και M31. Ο ιστότοπος Nirvana Clear Sky Chart βαθμονομεί τα ορατά άστρα σαν κατηγορία 1, αστέρια μεγέθους 7.6-8.0, όπου το αντικείμενο M33 προφανώς είναι ορατό με γυμνό μάτι. Ένας αγροτικός ουρανός, όπου οι πιο τυχεροί από εμάς που ζούμε κοντά σε πόλεις μπορούν να μεταβούν, βαθμολογείται με κλάση 3. Μία τάξη 9, ή ο αστικός ουρανός, ο ουρανός της πόλης δηλαδή , έχει ένα περιοριστικό μέγεθος 4.0 ή και λίγο λιγότερο.

Υπάρχουν επίσης νέες εφαρμογές για συσκευές Android και  iPhone που σας επιτρέπουν να χρησιμοποιήσετε τις κάμερες των τηλεφώνων σας για να βοηθηθείτε στη πλοήγηση σας στον νυχτερινό ουρανό μέσω εφαρμογών ψηφιακών πλανηταρίων, έτσι ώστε να είστε σε θέση να καθορίσετε πόσο μπορείτε να παρατηρήσετε ενα αμυδρό άστρο. Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε την εφαρμογή  Dark Sky Meter (iPhone) και την εφαρμογή Loss of the night (Android) στο Google Play. Οι παρατηρητές έχουν την επιλογή να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους σε διεθνείς βάσεις δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση της φωτεινότητας του νυχτερινού ουρανού σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Οποιαδήποτε από αυτές τις μεθόδους μας κάνει πιο ενημερωμένους σχετικά με το τι συμβαίνει στον ουρανό μας, πληροφορίες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την καλύτερη εκπαίδευση των δημοτικών συμβουλίων των πόλεων για τη διαχείριση του φωτισμού (αν φυσικά υπάρχουν) για τη διατήρηση της νύχτας (όσο το δυνατόν πιο σκοτεινή) ή απλώς για την απλή ενημέρωση των παρατηρητών.

 Από τον: Bob King  

ΚΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΚΑΘΑΡΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ

Παρατήρηση βαθέος ουρανού από την ομάδα ΑΡΑΤΟΣ- Παρατηρησιακή Αστρονομία Σαλαμίνας, στην περιοχή "Πυργιακόνι" στη Νότια Σαλαμίνα.
--------------------*--------------------

*asterism: Στην αγγλική ορολογία σημαίνει τμήμα ενός αστερισμού. Ο αστερισμός ονομάζεται Constellation. Και έχουμε για παράδειγμα :Αστερισμός της Μεγάλης άρκτου Ulsa Major Constellation και asterism of Big Dipper που σημαίνει το τμήμα της Μεγάλης Άρκτου που ονομάζουμε ¨η Κουτάλα" 

--------------------*--------------------


Ενημερωθείτε για θέματα Αστρονομίας και Επιστήμης στις ομάδες μας στο Facebook:


Πηγές υπάρχουν επίσης και στις παραπομπές του κειμένου (οι λέξεις με τα μπλε γράμματα)

Απόδοση στα Ελληνικά : Δημήτρης Γκίκας.
 Για διορθώσεις μετάφρασης ως προς το πρότυπο κείμενο, απορίες, ή συμπληρώματα, γράψτε μας: gikasd63@hotmail.com  η αφήστε μήνυμα inbox στη Σελίδα:

Επίσης εάν θέλετε να δημοσιευτεί στο μπλόγκ μας κάποια δική σας εργασία, άρθρο, ή paper σχετικά με την επιστήμη, αποστείλατε τα άρθρα αυτά συνοδευόμενα απαραίτητα από τη σχετική βιβλιογραφία, και την σχετική έντυπη άδεια σας για δημοσίευση στο μπλόγκ μας, στη διεύθυνση: gikasd63@hotmail.com. Η δημοσίευση είναι εντελώς δωρεάν.

Εάν, κατά την άποψή σας, υπάρχουν επιστημονικά λάθη στο πρότυπο κείμενο η ομάδα μας δεν μπορεί να παρέμβει και να το αλλάξει χωρίς την συναίνεση του αρθρογράφου. Για οποιαδήποτε τέτοια αλλαγή επικοινωνήστε με την πηγή του άρθρου.

 Το κείμενο υπόκειται σε επικαιροποίηση αν υπάρξουν έγκυρες διορθώσεις ή νέα στοιχεία που αφορούν το θέμα του άρθρου. 

Για την ομάδα : @Aratosastronomy