Η Μαγεία του Σύμπαντος

Νεφελώματα.

Σε μια ξάστερη και ασέληνη νύχτα κοιτάζοντας τον ουρανό με τα τηλεσκόπια παρατηρούμε ορισμένα αντικείμενα που μοιάζουν σαν σύννεφα. Άλλοτε αραιά και άλλοτε πιο πυκνά αυτά που εμείς θεωρούμε σύννεφα δεν είναι παρά μια συγκέντρωση από αστρικά αντικείμενα. Αστρικά μαιευτήρια όπως το Μ42 στον αστερισμό του Ωρίωνα, συγκεντρώσεις άστρων όπως το Μ13 στον αστερισμό του Ηρακλή, το Μ31 τον περίφημο Γαλαξία της Ανδρομέδας, και άλλα μας δείχνουν ότι το Σύμπαν διαθέτει απέραντη μαγεία. Πάμε όμως να δούμε τα είδη αυτών των νεφελωμάτων όπως λέγονται.   

Αρχικά, η λέξη "νεφέλωμα" αναφέρεται σε σχεδόν κάθε μεγάλο και εκτενές αστρονομικό αντικείμενο (εκτός από τους πλανήτες και τους κομήτες). Η ετυμολογία της λέξης «νεφέλωμα» σημαίνει «σύννεφο». Όπως συνηθίζεται στην αστρονομία, η παλιά ορολογία επιβιώνει στη σύγχρονη εποχή μερικές φορές με τρόπους που μας προκαλούν σύγχυση. Κάποιες φορές χρησιμοποιούμε τη λέξη "νεφέλωμα" όταν αναφερόμαστε σε γαλαξίες, διάφορα είδη αστρικών σμηνών, καθώς και σε διάφορα είδη διαστρικών νεφών σκόνης και αερίου. Με την αυστηρή έννοια του όρου, η λέξη "νεφέλωμα" θα πρέπει να προορίζεται για νέφη αερίων και σκόνης και όχι για ομάδες άστρων.

Oi Πυλώνες της Δημιουργίας -  Εικόνα: ESA/Hubble

Γαλαξίες

Στις αρχές του αιώνα, υπήρχε μια μεγάλη συζήτηση ως προς τη φύση των νεφελωμάτων, όπως αυτό στην παρακάτω εικόνα, επειδή εκείνη την εποχή δεν μπορούσε να αναλυθεί σε επιμέρους αστέρια. Χάρις στο έργο του Έντγουιν Χαμπλ του οποίου η  διάσημη εργασία (paper)  "Το βασίλειο των νεφελωμάτων" ("The Realm of the Nebulae" ), τα πράγματα πήραν τελικά το δρόμο τους, μιας και τώρα γνωρίζουμε ότι αυτά είναι στη πραγματικότητα τεράστια συγκροτήματα από δισεκατομμύρια αστέρια που είναι πολύ πιο μακριά από τη Γη σε σχέση με άλλα νεφελώματα. Ο δικός μας Γαλαξίας είναι μόνο ένας από τα δισεκατομμύρια των γαλαξιών που γνωρίζουμε σήμερα ότι υπάρχουν. Ένας τυπικός γαλαξίας έχει διάμετρο 100.000 ετών φωτός . (Εδώ βλέπουμε τον γαλαξία Μ51. Δείτε τον κατάλογο SEDS Messier για περισσότερα στοιχεία.)

ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ

Α) Σφαιρωτά σμήνη

Σφαιρωτά σμήνη λέμε τις ομάδες πολλών χιλιάδων (μερικές φορές μέχρι και ένα εκατομμύριο) άστρων που κρατούνται ενωμένα από τη βαρύτητα. Αποτελούνται κυρίως από πολύ παλιά αστέρια. Τα Σφαιρωτά σμήνη δεν είναι συγκεντρωμένα στο επίπεδο του Γαλαξία, αλλά μάλλον είναι τυχαία κατανεμημένα σε όλο το φωτοστέφανο (Άλω) που υπάρχει γύρω του . Υπάρχουν αρκετές εκατοντάδες σφαιρωτά σμήνη που σχετίζονται με τον γαλαξία μας. Ένα τυπικό σφαιρωτό σμήνος έχει διάμετρο μερικές εκατοντάδες έτη φωτός. (Εδώ βλέπουμε το Μ13. Δείτε τον κατάλογο SEDS Messier για περισσότερα στοιχεία.)

B) Ανοιχτά σμήνη

Τα Ανοιχτά σμήνη είναι χαλαρές συγκεντρώσεις με δεκάδες ή εκατοντάδες νεαρά αστέρια. Γενικά δεν δεσμεύονται βαρυτικά και διαλύονται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, σε αστρονομικούς όρους φυσικά. Επίσης συχνά συνδέονται με πιο διάχυτα νεφελώματα. Επίσης ονομάζονται "γαλαξιακά σμήνη" επειδή βρίσκονται συνήθως στο επίπεδο του γαλαξία. Ένα τυπικό ανοιχτό σμήνος έχει διάμετρο λιγότερο από 50 έτη φωτός. (Εδώ βλέπουμε το Μ44. Δείτε τον κατάλογο SEDS Messier για περισσότερα στοιχεία.)

 Νεφελώματα εκπομπής

Τα νεφελώματα εκπομπής είναι νέφη αερίου υψηλής θερμοκρασίας. Τα άτομα μέσα σε αυτό το ‘’σύννεφο’’ ενεργοποιούνται από το υπεριώδες φως που προέρχεται από ένα κοντινό αστέρι, και εκπέμπουν ακτινοβολία καθώς πέφτουν πίσω στη χαμηλότερη ενεργειακή τους κατάσταση (με τον ίδιο τρόπο όπως ένα φως από αέριο νέον). Αυτά τα νεφελώματα είναι συνήθως κόκκινα, γιατί η κυρίαρχη γραμμή εκπομπής του Υδρογόνου συμβαίνει να είναι κόκκινη (τα υπόλοιπα χρώματα παράγονται από άλλα άτομα, αλλά το Υδρογόνο είναι μακράν το πιο άφθονο). Τα νεφελώματα εκπομπής είναι συνήθως περιοχές που βρίσκονται πρόσφατοι  και υπό εξέλιξη αστρικοί σχηματισμοί. (Εδώ βλέπουμε το Μ42. Δείτε τον κατάλογο SEDS Messier για περισσότερα στοιχεία)

Νεφελώματα αντανάκλασης

Τα Νεφελώματα αντανάκλασης είναι σύννεφα σκόνης που απλώς αντανακλούν το φως από ένα κοντινό αστέρι ή αστέρια. Είναι συνήθως περιοχές σχηματισμού αστεριών. Συνήθως είναι μπλε, επειδή η σκέδαση είναι πιο αποτελεσματική για το μπλε φως. Τα Νεφελώματα εκπομπής και Αντανάκλασης συχνά εμφανίζονται μαζί και μερικές φορές και τα δύο αναφέρονται ως νεφελώματα Διάχυσης. (Εδώ βλέπουμε το NGC 7023)

Σκοτεινά νεφελώματα

Σκοτεινά νεφελώματα είναι σύννεφα σκόνης τα οποία απλώς εμποδίζουν το φως από ό, τι βρίσκεται πίσω τους. Είναι φυσικά πολύ παρόμοια με τα νεφελώματα αντανάκλασης, αλλά φαίνονται διαφορετικά μόνο λόγω της γεωμετρίας της πηγής φωτός τους, του νέφους και της Γης. Τέτοια νεφελώματα, επίσης παρατηρούνται, συχνά σε συνδυασμό με νεφελώματα Εκπομπής και Αντανάκλασης. Ένα τυπικό νεφέλωμα διάχυσης έχει διάμετρο μερικές εκατοντάδες έτη φωτός. (Εδώ βλέπουμε το NGC 2264 .  Βλέπε επίσης και το Νεφέλωμα της Αλογοκεφαλής - the Horsehead Nebula)

Πλανητικά νεφελώματα

Τα Πλανητικά νεφελώματα είναι κελύφη αερίου, που απορρίφτηκαν από μερικά αστέρια που βρέθηκαν κοντά στο τέλος της ζωής τους. Ο Ήλιος μας θα παράξει πιθανώς ένα τέτοιο πλανητικό νεφέλωμα σε περίπου 5 δισεκατομμύρια χρόνια. Ο όρος δεν έχει να κάνει καθόλου με πλανήτες. Η ορολογία εφευρέθηκε επειδή συχνά μοιάζουν λίγο σαν πλανήτες όταν τα παρατηρεί κανείς με μικρά τηλεσκόπια. Ένα τυπικό πλανητικό νεφέλωμα εκτείνεται σε μικρότερο από ένα έτος φωτός. (Εδώ βλέπουμε το Μ57)

Υπολείμματα Υπερκαινοφανών

Εκρήξεις Υπερκαινοφανών (Σουπερνόβα) συμβαίνουν όταν ένα τεράστιο άστρο τελειώνει τη ζωή του με μια καταπληκτική ,και ‘’ένδοξη’’ λάμψη . Για λίγες μέρες ένα τέτοιο κατακλυσμιαίο γεγονός εκπέμπει τόση ενέργεια όσο στο σύνολό του ο γαλαξίας μας. Όταν όλα τελειώσουν, ένα μεγάλο μέρος του αστεριού εκτείνεται στο διάστημα ως ένα αντικείμενο που ονομάζεται: Κατάλοιπο Υπερκαινοφανούς. Ένα τυπικό κατάλοιπο Υπερκαινοφανούς εκτείνεται σε λίγα έτη φωτός. (Εδώ βλέπουμε το Μ1)

Πηγές: astro.nineplanets.org

            el.wikipedia.org

            en.wikipedia.org

 Απόδοση στα Ελληνικά : Δημήτρης Γκίκας.

 Για διορθώσεις, απορίες, ή συμπληρώματα γράψτε μας: gikasd63@hotmail.com