Ίσως κάποιοι από εσάς πρόσφατα ή ακόμα και σήμερα πήρατε σαν δώρο ένα τηλεσκόπιο ή κάποια στιγμή αγοράσατε ένα. Συγχαρητήρια - πρόκειται να ανακαλύψετε πολλά καταπληκτικά πράγματα στον νυχτερινό ή και στον ημερινό ουρανό. Είτε πρόκειται για ένα μακρύ, κομψό σωλήνα ή ένα συμπαγές θαύμα της ηλεκτρονικής οπτικής μαγείας, κάθε νέο τηλεσκόπιο έχει σίγουρα έναν ιδιοκτήτη που ανυπομονεί για να το δοκιμάσει. Μάθετε πώς να χρησιμοποιείτε σωστά ένα τηλεσκόπιο και ποια αντικείμενα προς παρατήρηση υπάρχουν για να δείτε με το νέο σας απόκτημα!
"Ακολουθούν δύο σημαντικές συμβουλές", συμβουλεύει ο Robert Naeye, αρχισυντάκτης του περιοδικού Sky & Telescope σχετικά με τον τρόπο χρήσης ενός τηλεσκοπίου. "Πρώτα, ρυθμίστε το το τηλεσκόπιό σας σε εσωτερικούς χώρους και βεβαιωθείτε ότι καταλαβαίνετε πώς λειτουργούν τα πάντα πριν να βγείτε μέσα στη νύχτα. Η προσπάθεια να κατανοήσετε άγνωστα κουμπιά και ρυθμίσεις στο σκοτάδι και το κρύο δεν είναι και τόσο διασκεδαστική εμπειρία".
"Δεύτερον", προσθέτει, "να είστε υπομονετικοί. Δαπανήστε ορισμένο χρόνο με κάθε αντικείμενο του ουρανού το οποίο ενδεχομένως να βρείτε, και πραγματικά προσπαθήστε να εξοικειωθείτε με αυτό." Πάρα πολλοί χρήστες τηλεσκοπίων οι οποίοι παρατηρούν για πρώτη φορά περιμένουν να δουν από το προσοφθάλμιό τους φωτεινότητα και χρώμα σαν να παρατηρούν με το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Hubble - όταν στην πραγματικότητα τα περισσότερα αστρονομικά αντικείμενα είναι πολύ αμυδρά στο ανθρώπινο μάτι. Και η νυχτερινή ικανότητα των ματιών μας κάνει να βλέπουμε σχεδόν τα πάντα ως αποχρώσεις του γκρι. Πολλά από αυτά που έχει να προσφέρει το σύμπαν είναι αμυδρά και φυσικά πολύ μακρινά από εμάς.
Από την άλλη πλευρά, η Σελήνη και οι τουλάχιστον οι κοντινοί στη Γη πλανήτες είναι και φωτεινά και εύχρηστα αντικείμενα προς παρατήρηση. Έτσι, γίνονται εξαιρετικά προσιτοί σαν αρχικοί στόχοι για εκκολαπτόμενους παρατηρητές οι οποίοι ξεκινούν δειλά δειλά να μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν ένα τηλεσκόπιο. Παρακάτω θα διαβάσετε μερικές παρατηρησιακές συμβουλές για τους καλύτερους προσιτούς στόχους ενώ μαθαίνετε πώς να χρησιμοποιείτε ένα τηλεσκόπιο.
Μάθετε πως να χρησιμοποιήσετε το τηλεσκόπιό σας για να παρατηρήσετε τη Σελήνη
Η Σελήνη είναι ένα ουράνιο αντικείμενο που πάντα καταφέρνει να εντυπωσιάσει εκείνους που το παρατηρούν ειδικά με ένα τηλεσκόπιο. Είναι ο κοντινότερος συμπαντικός μας γείτονάς - μεγάλη, φωτεινή, και υπέροχα όμορφα ζοφερή μόλις ένα δευτερόλεπτο φωτός μακριά μας (384.400 χλμ). Αυτό καθιστά τη Σελήνη έναν υπέροχο στόχο ακόμη και για το πιο ταπεινό αστρονομικό όργανο. Ένα ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο μπορεί να σας κρατήσει απασχολημένους στη Σελήνη για...πάντα.
Μάθετε πώς να χρησιμοποιείτε ένα τηλεσκόπιο για να εξερευνήσετε τους χιλιάδες κρατήρες και τις σκοτεινές σεληνιακές "θάλασσες", τις απέραντες πεδιάδες λάβας που σχηματίστηκαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Οι κρατήρες θα εμφανιστούν με μεγάλη λεπτομέρεια κατά μήκος της γραμμής που χωρίζει τη σεληνιακή μέρα και νύχτα, και η οποία ονομάζεται "διαχωρίζουσα ζώνη" (αγγλ. terminator zone). Εδώ το φως του Ήλιου "πέφτει" με χαμηλή κλίση και οι σκιές ξεχωρίζουν έντονα.
Πλανήτης Δίας
Μια απεικόνιση του πλανήτη Δία από τον Christopher Go με ένα τηλεσκόπιο Celestron-14 στις Φιλιππίνες. Ο Νότος είναι πάνω. Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα περιστρέφονταν κατά την φωτογράφιση και φαίνεται στο πάνω δεξιό άκρο της εικόνας. Παρατηρήστε τη λεπτή, και πολύ σκούρα κόκκινη άτρακτο κοντά στον κεντρικό μεσημβρινό στη Βόρεια Εύκρατη Ζώνη (North North Temperate Belt). Η κοκκινωπή οβάλ περιοχή ακριβώς βόρεια του επόμενου άκρου του είναι η λεγόμενη "Red Oval Z", που παλαιότερα ονομάζονταν "White Oval Z". Το γεωγραφικό μήκος του συστήματος II στον κεντρικό μεσημβρινό είναι 148 °.
Ο πλανήτης Δίας την εποχή αυτή ανατέλλει περίπου στις 06:30 π.μ. Ο γιγαντιαίος αυτός αέριος γίγαντας πλανήτης ξεπερνά σε φωτεινότητα κάθε αστέρι ή πλανήτη εκτός από τον πλανήτη Αφροδίτη. "Ο Δίας είναι ο βασιλιάς των πλανητών και ο πιο ενδιαφέρον στόχος για ένα μικρό τηλεσκόπιο", λέει ο βετεράνος παρατηρητής Alan MacRobert, ανώτερος συντάκτης του περιοδικού Sky & Telescope. "Είναι μεγάλος, είναι φωτεινός, έχει ζώνες νεφών, και έχει φεγγάρια τα οποία κάνουν ενδιαφέροντα πράγματα."
Ακόμα και με μεγέθυνση 50 × ή 100 ×, θα πρέπει να μπορείτε να παρατηρήσετε δύο σκοτεινές μαύρες ζώνες που περιβάλλουν τον ισημερινό του Δία. Αυτές οι λεγόμενες ισημερινές "ζώνες" και η φωτεινή "ζώνη" μεταξύ τους είναι χαρακτηριστικά από νέφη τα οποία μοιάζουν με ροές ανέμων στην ατμόσφαιρα του πλανήτη. (Ο Δίας είναι ένας γίγαντας αερίου χωρίς συμπαγή επιφάνεια.)
Μεγαλύτερα τηλεσκόπια - εκείνα των οποίων το κύριο κάτοπτρο ή οι αντικειμενικοί φακοί έχουν διάμετρο τουλάχιστον 6 ίντσες - μπορεί να σας κάνουν να δείτε στην επιφάνεια του πλανήτη μερικές ακόμη ζώνες, μαζί με μια ποικιλία κηλίδων και ραβδώσεων. Η περίφημη Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα (αγγλ. Great Red Spot), μια τεράστια κυκλωνική καταιγίδα μεγαλύτερη από τη Γη, είναι στην πραγματικότητα μια ανοιχτόχρωμη πορτοκαλί περιοχή η οποία μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί. Ο Δίας περιστρέφεται σε λιγότερο από 10 ώρες και η Ερυθρά Κηλίδα είναι ευκολότερο να παρατηρηθεί όταν αυτή η γρήγορη περιστροφή του πλανήτη την μεταφέρει στο μέσο του πλανητικού δίσκου του Δία.
Ενώ παρατηρείτε τον Δία, το μάτι σας θα "πέσει" αμέσως σε μια σειρά από φεγγάρια και στις δύο πλευρές του πλανήτη, περίπου ευθυγραμμισμένα με τις ζώνες. Αυτοί είναι οι τέσσερις μεγαλύτεροι δορυφόροι του πλανήτη, ονομαζόμενοι "Galilean" προς τιμή του Γαλιλαίου, που τους ανακάλυψε στην Ιταλία το 1610. "Με την πάροδο του χρόνου θα παρατηρήσετε την κίνησή τους καθώς μετακινούνται γύρω από τον Δία", σημειώνει ο MacRobert. "Μερικές φορές δεν είναι ορατοί και οι τέσσερες: περιστασιακά ένας από αυτούς κρύβεται πίσω από τον Δία ή είναι κρυμμένος στη σκιά του." Οι μικροσκοπικές μαύρες σκιές τους μερικές φορές φαίνονται να διασχίζουν το πλανητικό δίσκο του Δία.
Το νεφέλωμα του Ωρίωνα ή Μ42 (Orion Nebula) περιβάλλει αυτό που βλέπουν πολλά μάτια ως ένα ασαφές «αστέρι» στη μέση του σπαθιού του ουράνιου κυνηγού (Orion's Sword). Για να το εντοπίσετε, κοιτάξτε κάτω από το τρίο των αστεριών στην Ζώνη του Ωρίωνα (Orion's Belt). Μόνο τα πιο λαμπερά αστέρια (οι μεγαλύτερες κουκκίδες) σε αυτό το γράφημα είναι άμεσα ορατά με γυμνό μάτι.
Εικονογράφηση Sky & Telescope
Φυσικά, υπάρχουν περισσότερα ενδιαφέροντα αντικείμενα στον νυχτερινό ουρανό από τους πλανήτες. Τα χειμωνιάτικα βράδια έχουν συχνά καθαρούς, διαυγείς ουρανούς δημιουργώντας έναν εκθαμβωτικό θόλο από αστέρια. Αλλά με τόσους πολλούς ελκυστικούς στόχους γενικά, πού πρέπει να σημαδέψετε αρχικά;
Ο γνωστός αστερισμός του Ωρίωνα (τον χειμώνα) ανατέλλει από τα νοτιοανατολικά μετά το ηλιοβασίλεμα. Αναζητήστε τρία φωτεινά αστέρια - τη ζώνη του Ωρίωνα - παρατεταγμένα από την προοπτική μας εδώ στη Γη σε σχεδόν κάθετη γραμμή. Μόλις λίγες μοίρες στα νότια τους (κάτω δεξιά), θα βρείτε το νεφέλωμα του Ωρίωνα, ένα φωτεινό νέφος αερίου και σκόνης όπου σχηματίζονται αστέρια κατά εκατοντάδες. Αυτό το νεφέλωμα είναι εύκολα διακριτό με οποιοδήποτε τηλεσκόπιο μόλις το εντοπίσετε, καθώς και το στενό κουαρτέτο των αστεριών κοντά στο κέντρο του, που ονομάζεται Τραπέζιο. Οι αστρονόμοι αναφέρονται μερικές φορές σε αυτό το νεφέλωμα ως Messier 42 (M42) και ίσως να το δείτε με αυτή την ονομασία σε κάποιο γράφημα. Βρίσκεται περίπου 1.350 έτη φωτός μακριά, και είναι το πλησιέστερο στη Γη νεφέλωμα αστρικού σχηματισμού .
Το θολό κεντρικό "αστέρι" στο ξίφος του Ωρίωνα είναι το νεφέλωμα Ωρίωνα, το πιο διάσημο νεφέλωμα ανάκλασης στον νυχτερινό ουρανό. Σημειώστε ότι, όπως και με τα περισσότερα αντικείμενα βαθέος ουρανού, το νεφέλωμα αυτό εμφανίζεται γκρίζο στο προσοφθάλμιο φακό, επειδή τα μάτια μας δεν αντιλαμβάνονται το χρώμα στο αμυδρό φως. Χρησιμοποιήστε μεγαλύτερη μεγέθυνση για να ανακαλύψετε το "σφιχτό" κουαρτέτο των αστεριών που ονομάζεται Τραπέζιο (Trapezium), ένα από τα αντικείμενα τα οποία τροφοδοτούν τη λάμψη του νεφελώματος.
Από: Kelly Beatty
Χρησιμοποιώντας τα τρία αστέρια στη ζώνη του Ωρίωνα, σχεδιάστε μια φανταστική γραμμή πάνω δεξιά, περνώντας το σχετικά φωτεινό αστέρα Αλντεμπαράν (το κοκκινωπό "μάτι" του αστερισμού του Ταύρου) θα φθάσετε σε ένα μικρό αστρικό σμήνος το οποίο ονομάζεται Πλειάδες - ή Πούλια όπως την λέει ο λαός μας. Σε γωνιακή απόσταση πρόκειται για το μέγεθος του ακροδάχτυλού σας όταν τεντώσετε το μπράτσο σας προς τον ουρανό.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία οι Πλειάδες ήταν οι επτά κόρες του Άτλαντα και της Πλειόνης. Τα ονόματά τους - υπέροχα, και εξωτικά - είναι η Μαία, η Ταϋγέτη, η Ηλέκτρα, η Στερόπη, η Κελαινώ, η Αλκυόνη, και η Μερόπη. "Αυτή η αστρική ομάδα είναι επίσης γνωστή ως οι επτά αδελφές (Seven Sisters)", εξηγεί η Naeye. "Στα ιαπωνικά ονομάζεται Subaru - αναζητήστε τα στο λογότυπο γνωστής μάρκας αυτοκινήτων." Είναι επίσης γνωστό και ως Messier 45 (M45).
Παρατηρώντας με κιάλια ή τηλεσκόπιο σε χαμηλή μεγέθυνση, το αστρικό σμήνος των Πλειάδων αποκαλύπτει δεκάδες αστέρια. Οι αστρονόμοι διαπίστωσαν ότι ολόκληρο το σμήνος συνολικά έχει περίπου 500 αστέρια. Τα αστέρια στις Πλειάδες δεσμεύονται τόσο από τη βαρύτητα όσο και από τον θρύλο. Συλλογικά χαρακτηρίζεται ως ένα ανοιχτό σμήνος για την ακανόνιστη, και σχετικά αραιή διάταξη τους, τα αστέρια που κατοικούν το M45 κινούνται μαζί στο διάστημα. Πρόσφατες μετρήσεις δείχνουν ότι το σμήνος απέχει τελικά περίπου 440 έτη φωτός - σε αστρονομικά πρότυπα.
Ένας υπέροχος στόχος για μικρά τηλεσκόπια είναι το αστρικό σμήνος των Πλειάδων, το οποίο απαρτίζεται από δεκάδες αστέρια σε μια ελκυστική ομαδοποίηση. Βρίσκεται στον αστερισμό του Ταύρου, το αστρικό αυτό σμήνος που σχηματίστηκε σε λιγότερο από 100 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η φωτογραφία αυτή λήφθηκε με τη χρήση ενός διοπτρικού τηλεσκοπίου Tele Vue 85 mm (3,3 ιντσών) και μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή Canon.
Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι Πλειάδες άρχισαν να...λάμπουν περίπου 70 έως 100 εκατομμύρια χρόνια πριν. Αυτό κάνει τα αστέρια αυτά να δείχνουν απλά νήπια σε σύγκριση με τον Ήλιο μας, ο οποίος έχει ηλικία πάνω από 4½ δισεκατομμυρίων χρόνια. Οι νεαροί Ήλιοι του M45 είναι εκπληκτικά ενεργητικοί. Η Αλκυόνη, που είναι και το πιο φωτεινό άστρο, είναι τουλάχιστον 350 φορές πιο φωτεινή από τον Ήλιο μας. Όπως και τα άλλα άστρα στο σμήνος λάμπει με έντονο μπλε-λευκό φως - ένα καλό σημάδι ότι είναι εξαιρετικά ζεστό και μαζικό άστρο.
Για να βρείτε πολλά άλλα στον νυχτερινό ουρανό, θα χρειαστείτε έναν καλό, λεπτομερή άτλαντα αστεριών (αστρικό χάρτη), έναν καλό οδηγό βαθέος ουρανού και κάποια πρακτική για το πώς να χρησιμοποιήσετε τους χάρτες για να εντοπίσετε διάφορους στόχους με το τηλεσκόπιο σας. Υπάρχουν ορισμένα βασικά...κόλπα πάνω σε αυτό.
Προσπαθήσαμε να σας παρουσιάσουμε ορισμένους από τους κυριότερες στόχους-προτάσεις για να τους χρησιμοποιήσετε στις νυχτερινές σας εξορμήσεις με το νέο σας τηλεσκόπιο. Όπως και να έχει αξίζει να ασχοληθείτε, αξίζει πραγματικά να παρατηρήσετε τα θαύματα του ουρανού ανακαλύπτοντας την αλήθεια και την ομορφιά του Σύμπαντος.
Καλό θα είναι να παρατηρήσετε με έμπειρους ερασιτέχνες αστρονόμους σε ομάδες ή σε αυθεντικούς αστρονομικούς συλλόγους, όπου θα αποκομίσετε χρήσιμες πληροφορίες και εμπειρίες.
Καλές παρατηρήσεις με καθαρούς ουρανούς.
Πηγή: skyandtelescope.org