Η μυστηριώδης εξασθένηση στην φαινόμενη λαμπρότητα του ερυθρού γίγαντα αστέρα Μπετελγκέζ δείχνει να ανατρέπεται μιας η φωτεινότητα στον αστέρα αρχίζει να αυξάνεται
Ο "ώμος του Ωρίωνα" είχε φτάσει σε πρωτοφανή εξασθένιση στα μέσα Φεβρουαρίου, προκαλώντας μεγάλη σύγχυση στους αστρονόμους .
Από τον :Davide Castelvecchi
Μετά από μια μυστηριώδη τετράμηνη εξασθένιση της φωτεινότητας του, το αστέρι γνωστό ως Μπετελγκέζ θα μπορούσε να βρίσκεται σε διαδικασία ανάκτησης της λάμψης του.
Εύκολα αναγνωρίσιμος πάνω στο δεξί "ώμο" του αστερισμού του Ωρίωνα, ο Μπετελγκέζ είναι συνήθως ένα από τα δέκα φωτεινότερα αστέρια στον νυχτερινό ουρανό. Όμως, άρχισε να γίνεται πιο αμυδρός τον περασμένο Οκτώβριο, και μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου είχε χάσει περισσότερα από τα δύο τρίτα της φαινόμενης λαμπρότητας του - μια διαφορά που παρατηρήθηκε και με γυμνό μάτι. Αλλά το αστέρι έχει γίνει πλέον φωτεινότερο κατά 10% περίπου από το προηγούμενο κατώτατο σημείο της φωτεινότητας του, δηλώνει ο Edward Guinan, αστροφυσικός στο Πανεπιστήμιο Villanova έξω από τη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνιας, η ομάδα του οποίου παρακολουθεί τον αστέρα εδώ και 25 χρόνια.
"Προς το παρόν, μοιάζει να έχει ξεκολλήσει από τον "πάτο", δηλώνει η Andrea Dupree, αστρονόμος στο Κέντρο για την Αστροφυσική Χάρβαρντ-Σμιθσόνιαν (Harvard–Smithsonian Center for Astrophysics) στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης. "Αλλά ποιος ξέρει, ίσως να "βήξει" και να ξαναπάρει τα κάτω του". Μια ομάδα ερασιτεχνών και επαγγελματιών αστρονόμων η οποία ονομάζεται Αμερικανική Ένωση Παρατηρητών Μεταβλητών Αστέρων (American Association of Variable Star Observers), με έδρα το Cambridge, έχει επίσης τεκμηριώσει την ανάκαμψη αυτή.
Στην εικόνα: " Ανακάμπτοντας". Μετρήσεις στην φαινόμενη λαμπρότητα του αστέρα Μπετελγκέζ αποκάλυψαν μια πρωτοφανή αμυδρότητα στο διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου 2019 και Φεβρουαρίου 2020, παρόλα αυτά ο αστέρας από τότε έχει αρχίζει να ανακάμπτει (ως προς την φωτεινότητα του)
Οι λόγοι για την αμυδρότητα αυτή παραμένουν ένα αίνιγμα, δηλώνει η Dupree. Οι αστρονόμοι έχουν προτείνει αρκετές εξηγήσεις, αλλά καμία δεν αρκεί για να εξηγήσει όλες τις μέχρι τώρα παρατηρήσεις, προσθέτει.
Ένας φιλικός...γίγαντας
Ο αστέρας Μπετελγκέζ είναι ένας από τους αγαπημένους στόχους των παρατηρητών του ουρανού παγκοσμίως. Σε σχετικά κοντινή απόσταση, 220 Παρσέκ (700 έτη φωτός) από τον Ήλιο, ο ερυθρός υπεργίγαντας - ένας μεγάλος αλλά σχετικά ψυχρός τύπος αστέρος - είναι επίσης ένα θείο δώρο για τους αστρονόμους. Αν και η μάζα του είναι μόνο δεκαπλάσια από εκείνη του Ήλιου, οι διαστάσεις του είναι γιγαντιαίες: αν ο Μπετελγκέζ ήταν στο κέντρο του Ηλιακού μας Συστήματος, θα μπορούσε να "καταπιεί" όλους τους πλανήτες μέχρι τον Δία.
Κατά συνέπεια, είναι ένα από τα λίγα αστέρια που μπορούν να απεικονιστούν λεπτομερώς από τη Γη, σε αντίθεση με την εμφάνισή τους ως μια ενιαία, ασαφή κουκκίδα φωτός. Από τη δεκαετία του '90,η Dupree και άλλοι κατάφεραν να αποκαλύψουν χαρακτηριστικά στην επιφάνεια του, τα οποία ονομάζονται κυψέλες μεταφοράς (convection cells) - σχετικά σφαιρικές ποσότητες καυτού πλάσματος, οι οποίες ανέρχονται στην επιφάνεια του αστέρα πριν ψυχθούν και ξαναπέσουν μέσα στον αστέρα. Και είναι τεράστιες: ενώ οι κυψέλες μεταφοράς στον Ήλιο έχουν κατά προσέγγιση το μέγεθος της Γαλλίας, εκείνα του Μπετελγκέζ "έχουν μέγεθος από εδώ μέχρι τον Άρη", δηλώνει η Dupree.
Επειδή είναι τόσο φωτεινό, το αστέρι αυτό μπορεί να "κατατροπώσει" πολλά αστρονομικά όργανα τελευταίας τεχνολογίας, και συνεπώς για την παρατήρηση του απαιτείται ή λήψη ειδικών μέτρων. Σε επίγειες παρατηρήσεις υπέρυθρης ακτινοβολίας που έγιναν φέτος, για παράδειγμα, η Dupree και οι συνεργάτες της έπρεπε να χρησιμοποιήσουν το τηλεσκόπιο σε λειτουργία "slew" - μια γρήγορη σάρωση του ουρανού (panning) έτσι ώστε κανένα σημείο στον αισθητήρα της φωτογραφικής μηχανής να μην εκτίθεται στο φως του Μπετελγκέζ για πολύ ώρα .
Αλλά η φωτεινότητα του αστεριού δεν αποτελεί πρόβλημα για τον Guinan. Για δεκαετίες, η ομάδα του μέτρησε την φωτεινότητα του υπεργίγαντα με ένα ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο των 25 εκατοστών το οποίο στήθηκε στον κήπο του συνάδελφου του Richard Wasatonic στο Allentown της Πενσυλβανίας. Η εύκολη αυτή πρόσβαση έχει και τα πλεονεκτήματά της για τον Wasatonic, λέει ο Guinan. "Λαμβάνουμε δεδομένα κάθε ξάστερη νύχτα, συνήθως δύο νύχτες την εβδομάδα. Κάθε φορά που ο ουρανός καθαρίζει, απλώς τρέχει έξω με τις πιτζάμες του! "
Διακοπτόμενη... ρουτίνα
Η ομάδα του Guinan έχει καταγράψει έναν κύκλο αμυδρότητας περίπου 425 ημερών στην φωτεινότητα του αστέρα , αλλά κανονικά η φωτεινότητα αυτή κυμαίνεται όχι περισσότερο από 25%. Πέρυσι, λέει ο Guinan, θεώρησε ότι έκλεισε το πρόγραμμα επειδή η ομάδα "κουράστηκε" από το αστέρι, αλλά τελικά αποφάσισε οτι θα γίνει το αντίθετο. "Είπα στον Richard, αν σταματήσουμε, ο Μπετελγκέζ θα κάνει κάτι".
Και τότε, τον Οκτώβριο, ο Μπετελγκέζ άρχισε να γίνεται αμυδρός και μέχρι τον Δεκέμβριο η εξασθένιση στη φωτεινότητά του είχε γίνει τόσο δραματική που ο Guinan αποφάσισε να στείλει μια online ειδοποίηση προς όλους τους ενδιαφερόμενους η οποία ονομάζεται "Το Τηλεγράφημα του Αστρονόμου" (astronomer’s telegram). Πολλοί άλλοι επίσης έσπευσαν να παρατηρήσουν το αστέρι.
Μία από τις σημαντικότερες εξηγήσεις για τη αμυδρότητα αυτή είναι και η εμφάνιση μιας μεγάλης, ασυνήθιστα δροσερής κυψελίδας μεταφοράς. Ένα άλλο είναι ότι το αστέρι μπορεί να κινείται πίσω από ένα νέφος κοσμικής σκόνης. Αλλά η Dupree λέει ότι οι παρατηρήσεις που έγιναν μέχρι τώρα φαίνονται αμοιβαία αντιφατικές. "Η υπεριώδης συμπεριφορά είναι διαφορετική από την οπτική, η οποία συμπεριφέρεται διαφορετικά από την υπέρυθρη."
Κάποιοι υπολόγισαν ότι οι ασταθείς ταλαντώσεις στη φωτεινότητα του αστεριού σημαίνουν ότι μπορεί να πλησιάζει το τέλος της ζωής του. Ο Μπετελγκέζ εκτιμάται ότι έχει ηλικία μικρότερη των 10 εκατομμυρίων ετών, αλλά οι αστροφυσικοί προβλέπουν ότι θα καταλήξει σε έκρηξη υπερκαινοφανούς (Σουπερνόβα) κάποια στιγμή στα επόμενα 100.000 χρόνια. Όταν αυτό συμβεί, θα είναι ένα καταπληκτικό θέαμα - σαν φαινόμενο για εβδομάδες, θα είναι λαμπρότερο από τη Πανσέληνο, και θα είναι ορατό κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αλλά αυτό που συμβαίνει ακριβώς πριν ένα αστέρι εκραγεί με αυτόν τον τρόπο είναι άγνωστο, και οι αστρονόμοι λένε ότι ο ακριβής χρόνος του "φλογερού τέλους" ενός αστέρα είναι αδύνατο να προβλεφθεί. Παρόλα αυτά, λέει ο Guinan, "Θα τον ενθάρρυνα κραυγάζοντας γοερά να εκραγεί"...
Πηγή: nature.com