Μπορεί το έργο του
Θεόφραστου να είναι πραγματικός θησαυρός, όμως το έργο ενός άλλου σπουδαίου
αρχαίου ποιητή ήταν καθοριστικό για τη διαμόρφωση της λαϊκής μετεωρολογίας.
Αυτός είναι ο Άρατος ο Σολεύς, που έζησε τον 3ο αι. π.Χ.
Ο Άρατος δεν ήταν
αστρονόμος, αλλά ποιητής. Όμως, μετά από την προτροπή του βασιλιά της
Μακεδονίας Αντιγόνου Γόνατά, έγραψε
το έργο "Φαινόμενα καί
Δίοσημεία". Στο έργο αυτό μεταφέρει σε δακτυλικούς εξάμετρους στίχους,
όπως έγραφε και ο ‘Όμηρος, δύο
παλιότερα έργα του Εύδοξου, τα
"Φαινόμενα” και το Ένοπτρον". Ο Αντίγονος του είπε χαρακτηριστικά, Έυδοξότερον ποιήσεις τον Εύδοξον, εντείνας
τα παρ'αυτώ κείμενα μέτρω".
Στο "Φαινόμενα και Δίοσημεία" ο Άρατος γράφει στην αρχή για
τους αστερισμούς και τους σχετικούς με αυτούς μύθους, ακολουθούν οι συνανατολές
και συγκαταδύσεις των αστερισμών και τελειώνει με σημάδια πρόγνωσης του καιρού.
Επειδή όπως είπαμε δεν ήταν αστρονόμος, ξαγρυπνούσε παρατηρώντας τον έναστρο
ουρανό, όπως μας παραδίδει ο φίλος του ποιητής Καλλίμαχος.
Έτσι, ο Άρατος έκανε προσιτή
και ενδιαφέρουσα την αστρονομία στους απλούς ανθρώπους, αφού διασκεύασε σε
στίχους με ομαλή ροή τον πεζό επιστημονικό λόγο του Ευδόξου. Με το ποίημα αυτό
έθεσε στη διάθεση των αναγνωστών του την επιστήμη της αστρονομίας, που ως τότε
περιοριζόταν μόνο στους ειδικούς και έγινε ο δάσκαλος του λαού στη γνωριμία των
άστρων, αλλά και των σημαδιών πρόγνωσης του καιρού. Και όλα αυτά είχαν απήχηση
όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο. Ο ποιητής Οβίδιος,
ο Κικέρων και άλλοι Λατίνοι,
μεταφράζουν στίχους του στα λατινικά και διαδίδουν τη γνώση περί αστερισμών και
προγνώσεων στη Δύση.
Το έργο του Αράτου ήταν
προσφιλές ανάγνωσμα όχι μόνο κατά τους Αλεξανδρινούς χρόνους, αλλά και μετά,
στους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους. Το έργο του Αράτου είχε τέτοια πέραση,
ώστε ο Απόστολος Παύλος (που ήταν συμπατριώτης
του Αράτου), επειδή ακριβώς γνώριζε την απήχηση του έργου του Αράτου, ξεκίνησε
την ομιλία του στον Άρειο Πάγο κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, απαγγέλοντας
ορισμένους στίχους του.
Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, που αναφέρεται στη Φάτνη και
τους Όνους στον Καρκίνο. Αυτή είναι η δύναμη της ποίησης:
"Κοίτα τη Φάτνη όμοια μ'ένα
μικρούλι νέφος,
που βρίσκεται στα βορινά και κάτω
απ' τον Καρκίνο.
Και δύο άστρα αμυδρά πολύ κοντά
της λάμπουν,
δεν είναι πολύ κοντά, μα ούτε και
μακριά της,
όσο μια πήχη θα 'λεγες καθένα
τους απέχει,
το ένα είν' απ' το βορρά και τ'
άλλο απ' το νότο.
Όνοι εκείνα λέγονται. Στη μέση
είν' η Φάτνη.
Αν σκοτεινιάζει ο ουρανός κι αυτά
πολύ ταιριάζουν,
τότε φαινόμενο βροχής σημάδι αυτά
είναι”.
Στο τρίτο μέρος του έργου
του, στα Δίοσημεία, που σημαίνουν σημάδια από το Δία, αναφέρει σημάδια
πρόγνωσης του καιρού. Δεν θα κάνουμε εκτενή αναφορά, αφού ως προς το
περιεχόμενο είναι σχεδόν ίδιο με τα σημάδια του Θεόφραστου. Μιλώντας λοιπόν γενικά, ο Άρατος αναφέρει σημάδια από την οπτική εικόνα του Ήλιου και της
Σελήνης, από τη Φάτνη, από τους κομήτες και διάττοντες, καθώς επίσης από ζώα,
πτηνά, φυτά κτλ. Θα αναφερθούμε μόνο σε λίγα στοιχεία για τη Σελήνη και τον
Ήλιο.
"Και πρώτα προσέξτε τα δύο
κέρατα της Σελήνης. Η βραδινή της λάμψη μεταβάλλεται κάθε μέρα και καθώς
μεγαλώνει η όψη της, παίρνει άλλοι άλλα σχήματα απ' την τρίτη κιόλας μέρα κι
άλλα από την τέταρτη. Απ' αυτά πολλά μπορείς να μάθεις για το μήνα π' αρχίζει.
Αν είναι λεπτή και καθαρή την τρίτη μέρα δείχνει πως θα' ρθει ξαστεριά κι όταν
λεπτή και κοκκινόχρωμη είναι, προλέγει ανέμους. Αν τ' άκρα της δεν είναι διαυγή
και τα κέρατά της δεν είναι αιχμηρά κι έχει αδύναμο φως, όταν από την τρίτη
μέρα προχωρεί προς την τέταρτη, αυτό αποτελεί σημάδι πως θα πνεύσει νότιος
άνεμος ή ότι θα πέσει βροχή".
"Συμβουλευτείτε και τον Ήλιο
στα δύο του σημεία τα αντιδιαμετρικά, διότι παρόμοια σημάδια αυτός δείχνει και
στη δύση και στην ανατολή του.... Αν είναι κόκκινος όπως συχνά συμβαίνει από τα
νέφη να κοκκινίζει καθώς σέρνονται άλλα εδώ κι άλλα εκεί, αυτό είναι σημάδι που
λέει πολλά και πιο συγκεκριμένα, αν είναι μαύρος σημαίνει βροχή, αν είναι
κόκκινος σημαίνει άνεμο. Αν συγχρόνως είναι μαύρος και κόκκινος, αυτό είναι
σημάδι βροχής και ανέμου.... Οι μεγάλοι κύκλοι που ζώνουν τον Ήλιο δεν δείχνουν
καλό καιρό. Όσο πιο σταθεροί και πιο σκούροι είναι τόσο ο καιρός χειροτερεύει.
Αν δε είναι δύο, τότε ο καιρός είναι ακόμα χειρότερος".
Σχετικό βίντεο από τον ιτότοπο: http://www.eoellas.org/2014/12/09/sta-adita-tis-gnosis-aratos/
Πηγές:
. Χαρίτωνα
Τομπουλίδη, Η ιστορία και η μυθολογία των αστερισμών, Πλανητάριο Θεσσαλονίκης
2013
. Σταύρου
Αυγολούπη, ΄Αρατος ο Σολεύς, περιοδικό "Ουρανός", τεύχος 91, Απρίλιος
2014
. Ησίοδος, Άπαντα,
Κάκτος 1993
. Ευάγγελου
Σπανδάγου, Η "Εισαγωγή εις τα Φαινόμενα" του Γεμίνου του Ροδίου,
Αίθρα 2002
. Αριστοτέλης,
Άπαντα, τόμοι 13-14, Κάκτος 1994
. Θεόφραστος,
Απαντα 7, Κάκτος 1998
. Ευάγγελου Σπανδάγου, Τα "Φαινόμενα και
Διοσημεία" του Αράτου του Σολέως, Αίθρα 2002.
Απόσπασμα από το άρθρο ‘’Αστρονομία και
Λαϊκή Μετεωρολογία’’ του περιοδικού
‘’Ουρανός’’ , τεύχος 101, της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος