Είναι
γενικά παραδεκτό ότι στην πορεία της ανθρωπότητας και κατά συνέπεια
της επιστημονικής εξέλιξης, ο ρόλος των γυναικών ήταν καθοριστικός,
σημαντικός και εντυπωσιακός.
Παρά τα καθιερωμένα ταμπού και τις διάφορες απαγορεύσεις και νοοτροπίες (τα οποία βέβαια έθεσε και καθόρισε το "ισχυρό" φύλλο) και δεν επέτρεπαν, να γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό τα επιτεύγματα τους, η πορεία των επιστημόνων γυναικών, κάτω από άνισες συνθήκες ανταγωνισμού και συναγωνισμού, ήταν αυξιοθαύμαστη. Ακόμη και σήμερα με πολύ μεγάλη δυσκολία γυναίκες επιστήμονες μπορούν να "ορθοποδήσουν" πλην ελαχίστων εξαιρέσεων βέβαια. Οι φραγμοί, οι αποκλεισμοί και πολλές φορές η λεηλασία του έργου τους από άντρες "συνεργάτες" τους δεν λείπουν, αλλά αντιθέτως αποτελούν τον γενικό κανόνα μέσα στο οποίο προσπαθούν να σπουδάσουν, να εργαστούν και να σταδιοδρομήσουν οι γυναίκες γενικά και οι επιστήμονες γυναίκες ειδικότερα.
Η ανδροκρατική κοινωνία στην οποία ζούνε και ζούμε, προβάλλει ένα κάρο δικαιολογίες που καμμία βάση δεν έχουν ασφαλώς, φτάνει πολλές φορές στα άκρα αλλά και στην προσβολή μαζί με την χυδαιότητα (το κλασσικό νεολλεηνικό απόφθεγμα "δεν πας να πλύνεις κανένα πιάτο κυρά μου") βρίσκει οπαδούς και σε άλλους λαούς με πρωτοπόρα βέβαια τα μουσουλμανικά-θεοκρατικά κράτη όπου ο ρόλος της γυναίκας είναι να υπηρετεί τον σύζυγό-αφέντη και να γεννά τα "παιδιά του".
Αφορμή για τα παραπάνω αποτελεί ένα άρθρο από το Focus με τίτλο "Γυναίκες Επιστήμονες που άλλαξαν τον κόσμο" που ακολουθεί. Παρακαλώ τις φίλες και τους φίλους να καταθέσουν τις απόψεις τους.
Γυναίκες επιστήμονες που άλλαξαν τον κόσμο
Παρά τα καθιερωμένα ταμπού και τις διάφορες απαγορεύσεις και νοοτροπίες (τα οποία βέβαια έθεσε και καθόρισε το "ισχυρό" φύλλο) και δεν επέτρεπαν, να γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό τα επιτεύγματα τους, η πορεία των επιστημόνων γυναικών, κάτω από άνισες συνθήκες ανταγωνισμού και συναγωνισμού, ήταν αυξιοθαύμαστη. Ακόμη και σήμερα με πολύ μεγάλη δυσκολία γυναίκες επιστήμονες μπορούν να "ορθοποδήσουν" πλην ελαχίστων εξαιρέσεων βέβαια. Οι φραγμοί, οι αποκλεισμοί και πολλές φορές η λεηλασία του έργου τους από άντρες "συνεργάτες" τους δεν λείπουν, αλλά αντιθέτως αποτελούν τον γενικό κανόνα μέσα στο οποίο προσπαθούν να σπουδάσουν, να εργαστούν και να σταδιοδρομήσουν οι γυναίκες γενικά και οι επιστήμονες γυναίκες ειδικότερα.
Η ανδροκρατική κοινωνία στην οποία ζούνε και ζούμε, προβάλλει ένα κάρο δικαιολογίες που καμμία βάση δεν έχουν ασφαλώς, φτάνει πολλές φορές στα άκρα αλλά και στην προσβολή μαζί με την χυδαιότητα (το κλασσικό νεολλεηνικό απόφθεγμα "δεν πας να πλύνεις κανένα πιάτο κυρά μου") βρίσκει οπαδούς και σε άλλους λαούς με πρωτοπόρα βέβαια τα μουσουλμανικά-θεοκρατικά κράτη όπου ο ρόλος της γυναίκας είναι να υπηρετεί τον σύζυγό-αφέντη και να γεννά τα "παιδιά του".
Αφορμή για τα παραπάνω αποτελεί ένα άρθρο από το Focus με τίτλο "Γυναίκες Επιστήμονες που άλλαξαν τον κόσμο" που ακολουθεί. Παρακαλώ τις φίλες και τους φίλους να καταθέσουν τις απόψεις τους.
Γυναίκες επιστήμονες που άλλαξαν τον κόσμο
Ανακάλυψαν γαλαξίες, ανέπτυξαν θεωρήματα, συνέθεσαν χημικά στοιχεία. Επιστήμονες γένους θηλυκού που έκαναν εκπληκτικές ανακαλύψεις όμως σήμερα ελάχιστοι τις γνωρίζουμε.
Όταν η ειδική στα απολιθώματα Μαίρη Άνινγκ ανακάλυψε το 1811 τον πρώτο σκελετό ιχθυόσαυρου και στη συνέχεια πτεροδάκτυλου, η φαντασία του κόσμου οργίασε για αυτούς τους γίγαντες του παρελθόντος. Τα ευρήματα μπήκαν στα μουσεία και έδωσαν μεγάλη ώθηση στην παλαιοντολογία. Στις αρχές του περασμένου αιώνα ο Γερμανός φυσικός Μαξ Πλανκ περνούσε τα καλοκαίρια του στον κήπο του σπιτιού του στο Βερολίνο, παρέα με φίλους και συναδέλφους. Μια από τις αγαπημένες του ασχολίες ήταν να παίζει πιάνο με τη συνοδεία του Άλμπερτ Αϊνστάιν και του βιρτουόζου στο βιολί Γιοζέφ Γιοακίμ. Με τη μουσική δωματίου που έπαιζαν, ψυχαγωγούσαν τους καλεσμένους, μεταξύ αυτών και τη Λίζε Μάιτνερ. Χρόνια αργότερα, το 1938, η νεαρή Βιεννέζα φυσικός θα πετύχαινε την πρώτη διάσπαση του ατόμου. Αυτή η ανακάλυψη άξιζε το Νόμπελ φυσικής, το οποίο ωστόσο δεν κέρδισε η Λίζε Μάιτνερ αλλά ο συνεργάτης της, Ότο Χαν, που αρνήθηκε να το μοιραστεί μαζί της. Ταξιδεύοντας ακόμη πιο πίσω στο χρόνο, και συγκεκριμένα στις αρχές της εποχής του Διαφωτισμού, μια μορφωμένη κυρία έλαμπε διά της παρουσίας της στην αυλή των Βερσαλλιών. Η μαρκησία Εμιλί ντι Σατελέ δε διέπρεπε μόνο στο χορό και στο φλερτ, αλλά και στην άλγεβρα. «Τη διάβαζε σαν νουβέλα και ξεπερνούσε ό,τι μπορούμε να σκεφτούμε με τη φαντασία και τη λογική μας», έλεγε ο Βολτέρος για την ερωμένη του.
Η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη από γυναίκες που έκαναν σπουδαίες ανακαλύψεις. Η πιο παλιά που γνωρίζουμε είναι η Ταπούτι-Μπελατεκαλίμ από τη Βαβυλώνα, χημικός και αρωματοποιός του 1200 π.Χ. Κατά πάσα πιθανότητα, όμως, δεν ήταν η πρώτη που γνώριζε τις ιδιότητες των φυτών: στις πρωτόγονες κοινωνίες των κυνηγών, οι γυναίκες ήταν αυτές που παρατηρούσαν τα βότανα και πειραματίζονταν με αυτά. Έτσι συνέβαλαν στην ανάπτυξη της γεωργίας και οδήγησαν στην επανάσταση της Νεολιθικής εποχής. Στην Αλεξάνδρεια συναντάμε τη διάσημη μαθηματικό και αστρονόμο Υπατία. Στο Βυζάντιο διακρίθηκε η ειδική στη στρατιωτική τεχνολογία Άννα Κομνηνή (1083-1148), κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄. Κατά το Μεσαίωνα εμφανίστηκαν σπουδαίες γιατροί και φαρμακοποιοί, όπως η Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν, η οποία έγραψε εννέα τόμους φυσικής ιστορίας, καθώς και η Ιταλίδα Τροτούλα (1030-1097), από την Ιατρική Σχολή του Σαλέρνο. Η Αναγέννηση και ο ανθρωπισμός, όσο περίεργο κι αν φαίνεται, δεν ευνόησαν την εξέλιξη γυναικών επιστημόνων. Τα πανεπιστήμια, που γεννήθηκαν εκείνη την εποχή, κρατούσαν ερμητικά κλειστές τις πόρτες τους στο «ασθενές φύλο».
Στη Γαλλία, στο πλαίσιο μιας μεγάλης φιλονικίας, αρκετοί διανοούμενοι και συγγραφείς υποστήριζαν ότι η γυναικεία μόρφωση δεν είχε ιδιαίτερη αξία. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ισπανός συγγραφέας Κεβέδο, ο οποίος, ακολουθώντας το παράδειγμα του ομοεθνή του και ποιητή Γκόνγκορα στο έργο του La culta latiniparla (Η καλλιεργημένη λατινομαθής), κορόιδευε τις μορφωμένες γυναίκες. Σημειωτέον ότι εκείνη την εποχή, καθώς δεν υπήρχαν μεταφρασμένα κείμενα, κάθε επιστήμονας έπρεπε να γνωρίζει λατινικά και αρχαία ελληνικά. Παρ’ όλα αυτά εμφανίστηκαν γυναίκες ερευνήτριες, όπως η αστρονόμος Μαρία Βίνκελμαν και η Ιταλίδα γιατρός Δωροθέα Μπούκα. Στα τέλη του 18ου αιώνα, με το Διαφωτισμό, και στις αρχές του 19ου, με τη γέννηση των πρώτων πανεπιστημίων, οι ανακαλύψεις πολλαπλασιάστηκαν. Τότε εμφανίστηκαν προσωπικότητες όπως οι Αγγλίδες αστρονόμοι Μαίρη Σόμερβιλ και Καρολίν Χέρσελ, οι μαθηματικοί Σόνια Κοβαλέσκαγια και Σοφί Ζερμέν, οι φυσικοί Λίζε Μάιτνερ και Ροζαλίντ Φράνκλιν. Η τελευταία, μάλιστα, συνέβαλε και στην ανακάλυψη της δομής του DNA. Μια ξεχωριστή περίπτωση είναι εκείνη της Μαρί Κιουρί, η οποία ανακάλυψε το ράδιο και κέρδισε δύο φορές το βραβείο Νόμπελ. Πρόκειται για τη μοναδική που απέκτησε φήμη και αναδείχθηκε σε σύμβολο.
Νόμπελ σε γυναίκες επιστήμονες
1903 Φυσικής: Μαρί Σκλοντόφσκα-Κιουρί. Πολωνή φυσικός.
1911 Χημείας: Μαρί Σκλοντόφσκα-Κιουρί.
1935 Χημείας: Ιρέν Ζολιό-Κιουρί. Γαλλίδα φυσικοχημικός.
1947 Ιατρικής: Γκέρτι Ράντνιτζ-Κόρι. Τσέχα βιοχημικός.
1963 Φυσικής: Μαρία Γκέπερτ-Μάγιερ. Πολωνοαμερικανίδα φυσικός.
1964 Χημείας: Ντόροθι Κρόουφουτ-Χόντκιν. Βρετανίδα, ειδικός στην κρυσταλλογραφία.
1977 Ιατρικής: Ρόζαλιν Σούσμαν-Γιάλοου. Αμερικανίδα ειδικός στην πυρηνική ιατρική.
1983 Ιατρικής: Μπάρμπαρα ΜακΚλίντοκ. Αμερικανίδα βιολόγος.
1986 Ιατρικής: Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι. Ιταλίδα νευρολόγος.
1988 Ιατρικής: Γερτρούδη Έλιον. Αμερικανίδα βιοχημικός.
1995 Ιατρικής: Κριστιάν Βόλαρντ. Γερμανίδα βιολόγος.
2004 Ιατρικής: Λίντα Μπακ. Αμερικανίδα νευρολόγος.
Συμπληρώνει η Ευγενία Παπαλά
Η
αστρονόμος Henrietta Leavitt ανακάλυψε και μελέτησε χιλιάδες μεταβλητά
αστέρια. Η μελέτη τους την οδήγησε στην ανακάλυψη ότι ορισμένα άστρα
παρουσίαζαν σταθερή σχέση μεταξύ περιόδου και στη μεταβολή της
λαμπρότητάς τους. Τα άστρα αυτά ονομάζονται Κηφείδες.
Γεννήθηκε το 1868 στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης και σαν απόφοιτος κολεγίου το 1892 ανακάλυψε την αστρονομία. Μετά την αποφοίτηση της έκανε μαθήματα επί πολλά έτη πάνω στο νέο της αντικείμενο, όταν κάποια στιγμή δοκιμάστηκε από μια σοβαρή ασθένεια που την άφησε αρκετά κωφή. Άρχισε να εργάζεται εθελοντικά στο Παρατηρητήριο του Κολεγίου Harvard το 1895. Επτά χρόνια αργότερα έγινε μόνιμη (με ένα μισθό 30 cents την ώρα). Είχε μεν λίγο χρόνο για θεωρητική εργασία αλλά έγινε άφθαστη στο τμήμα της φωτογραφικής φωτομετρίας. Αυτό το τμήμα μελετούσε τις φωτογραφίες των αστέρων για να καθορίσουν το μέγεθος τους.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, η Leavitt ανακάλυψε περισσότερα από 2.400 μεταβλητά αστέρια, περίπου τα μισά από όσα γνωρίζουμε σήμερα. Αυτά τα αστέρια αλλάζουν τη φωτεινότητα τους έως ότου να γίνουν αμυδρά που πάλι αυξάνεται με αρκετή κανονικότητα. Η εργασία της Leavit με τους μεταβλητούς αστέρες την οδήγησε στην πιο σπουδαία της συμβολή στο πεδίο αυτό της Αστρονομίας: την σχέση ανάμεσα στη φωτεινότητα με την περίοδο των Κηφειδών.
Όσο φωτεινότερο είναι ένα αστέρι, τόσο σε γενικές γραμμές είναι μεγαλύτερη η περίοδος της φωτεινότητας. Επειδή οι Κηφείδες στα Νέφη του Μαγγελάνου ήταν όλα στην ίδια απόσταση από τη Γη, η Leavitt συμπέρανε ότι η περίοδος, ή ο χρόνος που χρειάζεται για να συμπληρωθεί ένας κύκλος από την αμυδρότητα έως την λαμπρότητα του αστεριού, συσχετιζόταν με το μέγεθος του αστεριού, όχι με την απόσταση του. Ακολούθως το ίδιο το μέγεθος μας επιτρέπει να υπολογίσουμε την απόσταση του αστεριού.
Η Leavitt δημοσίευσε τα ευρήματά της το 1912 -- με ένα χάρτη των 25 περιόδων των Κηφειδών και της φαινόμενης λαμπρότητας τους. Έως τότε, οι μέθοδοι για την μέτρηση των αποστάσεων στο διάστημα δούλευαν μόνο για αποστάσεις εντός 100 ετών φωτός περίπου. Με τα ευρήματα της Leavitt, οι αποστάσεις των Κηφειδών θα μπορούσαν να καθορίσουν έως και 10 εκατομμύρια έτη φωτός.
Γνωρίζοντας τη σχέση αυτή βοήθησε άλλους αστρονόμους, όπως είναι ο Edwin Hubble, να κάνουν τις δικές τους σημαντικές ανακαλύψεις και να αλλάξουν την όψη που είχαμε για τους γαλαξίες και το σύμπαν.
Οι αστρονόμοι σαν τον Hubble χρησιμοποιούν τα οπτικά τηλεσκόπια για να βρουν ένα αμυδρό αστέρι της τάξης των Κηφειδών σε έναν απόμακρο γαλαξία. Συγκρίνοντας ύστερα τη φωτεινότητα του αστεριού που βλέπουν με την πραγματική φωτεινότητα που υπολογίζουν, με την βοήθεια του ρυθμού που αυξομειώνεται το φως του, είναι δυνατό να υπολογιστεί η απόστασή του.
Η Leavitt ανέπτυξε επίσης ένα στάνταρ των φωτογραφικών μετρήσεων που το αποδέχθηκε η Διεθνής Επιτροπή πάνω στα Φωτογραφικά Μεγέθη το 1913, και που ονομάστηκε Harvard Standard. Για να το καταφέρει χρησιμοποίησε 299 πλάκες από 13 τηλεσκόπια και χρησιμοποίησε λογαριθμικές εξισώσεις για να ταξινομήσει άστρα πάνω από 17 μεγεθών φωτεινότητας. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής της συνέχισε να βελτιώνει και να ενισχύει την εργασία της.
Η Leavitt δεν της επετράπη να επιδιώξει να μελετήσει τα δικά της θέματα, αλλά ερευνούσε ότι της προσδιόριζε η αρχή του Παρατηρητηρίου. Εξ' αιτίας της καθημερινής προκατάληψης για το γυναικείο φύλο, δεν είχε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει το μυαλό της στο έπακρο, αλλά όπως τη θυμάται ένας συνάδελφος της "κατείχε το καλύτερο μυαλό στο Παρατηρητήριο", ενώ ένας άλλος νέος αστρονόμος την αποκάλεσε "η πιο φωτεινή γυναίκα στο Harvard.
Δούλεψε στο Παρατηρητήριο του Κολεγίου στο Harvard μέχρι το θάνατο της από καρκίνο το 1921.
Γεννήθηκε το 1868 στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης και σαν απόφοιτος κολεγίου το 1892 ανακάλυψε την αστρονομία. Μετά την αποφοίτηση της έκανε μαθήματα επί πολλά έτη πάνω στο νέο της αντικείμενο, όταν κάποια στιγμή δοκιμάστηκε από μια σοβαρή ασθένεια που την άφησε αρκετά κωφή. Άρχισε να εργάζεται εθελοντικά στο Παρατηρητήριο του Κολεγίου Harvard το 1895. Επτά χρόνια αργότερα έγινε μόνιμη (με ένα μισθό 30 cents την ώρα). Είχε μεν λίγο χρόνο για θεωρητική εργασία αλλά έγινε άφθαστη στο τμήμα της φωτογραφικής φωτομετρίας. Αυτό το τμήμα μελετούσε τις φωτογραφίες των αστέρων για να καθορίσουν το μέγεθος τους.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, η Leavitt ανακάλυψε περισσότερα από 2.400 μεταβλητά αστέρια, περίπου τα μισά από όσα γνωρίζουμε σήμερα. Αυτά τα αστέρια αλλάζουν τη φωτεινότητα τους έως ότου να γίνουν αμυδρά που πάλι αυξάνεται με αρκετή κανονικότητα. Η εργασία της Leavit με τους μεταβλητούς αστέρες την οδήγησε στην πιο σπουδαία της συμβολή στο πεδίο αυτό της Αστρονομίας: την σχέση ανάμεσα στη φωτεινότητα με την περίοδο των Κηφειδών.
Όσο φωτεινότερο είναι ένα αστέρι, τόσο σε γενικές γραμμές είναι μεγαλύτερη η περίοδος της φωτεινότητας. Επειδή οι Κηφείδες στα Νέφη του Μαγγελάνου ήταν όλα στην ίδια απόσταση από τη Γη, η Leavitt συμπέρανε ότι η περίοδος, ή ο χρόνος που χρειάζεται για να συμπληρωθεί ένας κύκλος από την αμυδρότητα έως την λαμπρότητα του αστεριού, συσχετιζόταν με το μέγεθος του αστεριού, όχι με την απόσταση του. Ακολούθως το ίδιο το μέγεθος μας επιτρέπει να υπολογίσουμε την απόσταση του αστεριού.
Η Leavitt δημοσίευσε τα ευρήματά της το 1912 -- με ένα χάρτη των 25 περιόδων των Κηφειδών και της φαινόμενης λαμπρότητας τους. Έως τότε, οι μέθοδοι για την μέτρηση των αποστάσεων στο διάστημα δούλευαν μόνο για αποστάσεις εντός 100 ετών φωτός περίπου. Με τα ευρήματα της Leavitt, οι αποστάσεις των Κηφειδών θα μπορούσαν να καθορίσουν έως και 10 εκατομμύρια έτη φωτός.
Γνωρίζοντας τη σχέση αυτή βοήθησε άλλους αστρονόμους, όπως είναι ο Edwin Hubble, να κάνουν τις δικές τους σημαντικές ανακαλύψεις και να αλλάξουν την όψη που είχαμε για τους γαλαξίες και το σύμπαν.
Οι αστρονόμοι σαν τον Hubble χρησιμοποιούν τα οπτικά τηλεσκόπια για να βρουν ένα αμυδρό αστέρι της τάξης των Κηφειδών σε έναν απόμακρο γαλαξία. Συγκρίνοντας ύστερα τη φωτεινότητα του αστεριού που βλέπουν με την πραγματική φωτεινότητα που υπολογίζουν, με την βοήθεια του ρυθμού που αυξομειώνεται το φως του, είναι δυνατό να υπολογιστεί η απόστασή του.
Η Leavitt ανέπτυξε επίσης ένα στάνταρ των φωτογραφικών μετρήσεων που το αποδέχθηκε η Διεθνής Επιτροπή πάνω στα Φωτογραφικά Μεγέθη το 1913, και που ονομάστηκε Harvard Standard. Για να το καταφέρει χρησιμοποίησε 299 πλάκες από 13 τηλεσκόπια και χρησιμοποίησε λογαριθμικές εξισώσεις για να ταξινομήσει άστρα πάνω από 17 μεγεθών φωτεινότητας. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής της συνέχισε να βελτιώνει και να ενισχύει την εργασία της.
Η Leavitt δεν της επετράπη να επιδιώξει να μελετήσει τα δικά της θέματα, αλλά ερευνούσε ότι της προσδιόριζε η αρχή του Παρατηρητηρίου. Εξ' αιτίας της καθημερινής προκατάληψης για το γυναικείο φύλο, δεν είχε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει το μυαλό της στο έπακρο, αλλά όπως τη θυμάται ένας συνάδελφος της "κατείχε το καλύτερο μυαλό στο Παρατηρητήριο", ενώ ένας άλλος νέος αστρονόμος την αποκάλεσε "η πιο φωτεινή γυναίκα στο Harvard.
Δούλεψε στο Παρατηρητήριο του Κολεγίου στο Harvard μέχρι το θάνατο της από καρκίνο το 1921.
Ερασιτεχνική Αστρονομία
έρευνα στο διαδίκτυο αποδεικνύεται ότι κάθε ονομασία πλανήτη συνδυάζεται με συγκεκριμένες έννοιες, ευρύτατα διαδομένες. Παραδείγματος χάρη ο πλανήτης Δίας σχετίζεται με τη δύναμη, την αυτοπεποίθηση, την εξουσία, τα χρήματα, την κυριαρχία, την ισχύ κλπ, ο πλανήτης Άρης με τη δύναμη, το πόλεμο, την αυτοπεποίθηση, τη διχόνοια, τη σκληρότητα, τη δολοπλοκία, το μίσος κλπ. Αυτοί και οι υπόλοιποι αρσενικού γένους πλανήτες χαρακτηρίζονται από τα στερεότυπα που κυριαρχούν για το ανδρικό φύλο. Αντίθετα η Γη συμβολίζει τη μητρότητα, την προστασία, την ειρήνη, τη γονιμότητα κλπ και η Αφροδίτη τον έρωτα, την ομορφιά κλπ. Οι δύο μοναδικοί θηλυκού γένους πλανήτες χαρακτηρίζονται από στερεότυπα που επικρατούν για το γυναικείο φύλο στην ανδροκρατική κοινωνία, η οποία περιορίζει το ρόλο της γυναίκας μόνο στην αναπαραγωγή και την μητρότητα.
Αν δούμε και τα δύο κυρίαρχα στις αισθήσεις μας μέλη του ηλιακού μας συστήματος, τον Ήλιο και την Σελήνη. Καταρχήν η αντίθεση ημέρας και νύκτας συνειρμικά οδηγεί το μυαλό των περισσότερων ανθρώπων και στην αντίθεση Ήλιου - Σελήνης. Στην αντίθεση του αρσενικού Ήλιου που σχετίζεται με τη δύναμη, τη ζωή, την εξουσία, την ενέργεια, το δέος, την κυριαρχία κλπ με τη θηλυκή Σελήνη που σχετίζεται τόσο με αρνητικά χαρακτηριστικά όπως με το μυστήριο, τη μαγεία, το φόβο, την απάτη κλπ όσο και με αμφιλεγόμενα θετικά χαρακτηριστικά όπως το ρομαντισμό, τη γλυκύτητα, το συναισθηματισμό κλπ. Πολλοί παράγοντες αναπαράγουν τις ιδέες αυτές. Μερικοί από αυτούς είναι:
α. Ο απόηχος της Ελληνικής μυθολογίας που όλοι και όλες έχουν διδαχθεί στο Δημοτικό σχολείο, όπου κάθε μέλος του δωδεκάθεου συνδυάζεται με συγκεκριμένους ρόλους και ιδιότητες. Και εφόσον οι ονομασίες των πλανητών συμπίπτουν με τα ονόματα των αρχαίων θεών είναι λογικό οι ιδιότητες των θεών να μεταφέρονται και στους πλανήτες
β. Η μεγάλη διάδοση της ψευδοεπιστήμης της Αστρολογίας, και με τη βοήθεια και των Μ.Μ.Ε., που οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που αναφέραμε αποτελούν βασικό της εργαλείο ανάλυσης
γ. Η άμεση αντίληψη ορισμένων διαδικασιών στη φύση. Παραδείγματος χάρη είναι λογικό να σχετίζει κάποιος ή κάποια τη Γη με την μητρότητα και την αναπαραγωγή όταν παρατηρεί την ανάπτυξη ενός φυτού μέσα από την Γη.
Συμπερασματικά τα ονόματα και τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στα κύρια μέλη του ηλιακού μας συστήματος προέκυψαν από τα στερεότυπα για τα δύο φύλα, αλλά και αναπαράγουν τα στερεότυπα αυτά. Αναπαράγουν τόσο τα στερεότυπα του ενεργητικού, δυναμικού, επιβλητικού, κυρίαρχου και βίαιου άνδρα όσο και τα στερεότυπα της γυναίκας ως σεξουαλικού και αναπαραγωγικού αντικειμένου.
Η Ιστορία της Αστρονομίας είναι κυριολεκτικά γραμμένη από άνδρες. Στα πρώτα της βήματα μέσα από το θολό τοπίο των πρώτων πολιτισμών (στη Μεσοποταμία, στην Αίγυπτο, στην Ινδία και στην Κίνα), φαίνεται ότι άνδρες, κυρίως μέλη του ιερατείου, ασχολιόντουσαν και προήγαγαν την Αστρονομία.
Λίγο αργότερα μια σειρά από αρχαίους Έλληνες (όπως ο Θαλής, ο Αριστοτέλης, ο Πυθαγόρας, ο Αρίσταρχος, ο Ερατοσθένης, ο Ίππαρχος και αργότερα ο Πτολεμαίος) ανέλαβαν την εξέλιξη της επιστήμης της Αστρονομίας. Στους επόμενους 13 αιώνες μετά τον Πτολεμαίο, την σκοτεινή περίοδο του μεσαίωνα τα ηνία για την διατήρηση της φλόγας ανέλαβαν πάλι άνδρες από την ισλαμική Αραβία και από την Ινδία .
Την Ευρώπη ανατάραξαν από το λήθαργο οι ιδέες του Πολωνού Copernicus (15ος αιώνας) που εισηγήθηκε το Ηλιοκεντρικό μοντέλο και ακολούθησαν οι μεγάλοι ερευνητές ο Δανός αστρονόμος Tycho Brahe, ο Γερμανός Johannes Kepler, ο Ιταλός Galileo Galilei και ο Άγγλος Isaac Newton. Τον 19ο και 20ο αιώνα πλήθος ανδρών έδωσαν σημαντική ώθηση στην επιστήμη της Αστρονομίας για να φτάσει στα υψηλά επίπεδα ανάπτυξης που βρίσκεται στις μέρες μας. Μόνο λίγες γυναίκες διασώθηκαν καταχωρημένες στα περιθώρια τις επίσημης ιστορίας της Αστρονομίας, όπως η Υπατία η Αλεξανδρινή και μερικές πρωτοπόρες αστρονόμισσες τον 17ο -19ο αιώνα.
Η Υπατία η Αλεξανδρινή έζησε στα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια και διδάχθηκε τις επιστήμες από τον πατέρα της Θέοντα. Δίδασκε στο σπίτι της, το οποίο είχε γίνει και κέντρο συζήτησης για φιλοσοφικά και επιστημονικά ζητήματα. Εκτός από διδασκαλία έγραφε κείμενα πάνω στα Μαθηματικά, βοηθούσε τον πατέρα της στην συγγραφή Αστρονομικών κειμένων και είχε σχεδιάσει έναν επίπεδο αστρολάβο για να υπολογίζει τον χρόνο και να μετρά τις θέσεις του ήλιου, των πλανητών και των άστρων. Ανήκε στο κίνημα των Νεοπλατωνιστών. Ο τότε πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος, ένας φανατικός χριστιανός, κήρυξε διωγμό κατά των νεοπλατωνιστών. Η Υπατία αρνήθηκε να προσηλυτιστεί στον χριστιανισμό και τελικά το 415 ένας φανατικός όχλος χριστιανών την κακοποίησε μέχρι θανάτου. Με το θάνατό της τερματίστηκε και η τελευταία φάση της αρχαίας επιστήμης.
Πολλές γυναίκες το 17ο έως το 19ο αιώνα κατάφεραν να ξεπεράσουν με τη συμπαράσταση είτε των πατέρων τους είτε των συζύγων τους πολλαπλά εμπόδια και να συμβάλουν σημαντικά στην ανάπτυξη της Αστρονομίας. Οι βιογραφίες τους είναι γεμάτες από εμπόδια στην επιστημονική τους εξέλιξη από τους άνδρες συναδέλφους τους, που δεν έβλεπαν με καλό μάτι την εμπλοκή τους με τις επιστήμες. Μερικές από αυτές είναι: η Σοφία Μπραχέ (Δανία 1556 -1643 που βοηθούσε τον αδελφό της Tycho Brahe στην παρατήρηση και καταγραφή των κινήσεων των πλανητών και των αστέρων), η Μαρία Κούνιτς (Γερμανία 1610-1664 που έγραψε βιβλία με θέματα θεωρίας της Αστρονομίας), η Ελιζαμπέτα Κούπμαν, (Γερμανία 1647-1693 που μαζί με τον σύζυγό της Γιοχάνες Χεβέλιους δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα κατάλογο αστεριών), η Μαρία Βίγκερμαν - Κιρχ, (Γερμανία 1670-1720 που το σπουδαίο έργο της δεν αναγνωρίστηκε από την Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου επειδή ήταν γυναίκα), η Νικόλ ντε λα Μπιέρ Λεπότ, (Γαλλία 1723 - 1788 με σημαντικές μελέτες πάνω στον κομήτη του Χάλεϋ) και η Μαρία Μίτσελ (Ε.Π.Α. 1818-1889, που λόγω του έργου της αποτέλεσε το πρώτο γυναικείο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών).
Η Αστρονομία και η συγγενής της Φυσική είναι οι Επιστήμες που ακόμα και σήμερα ανδροκρατούνται. Μερικά στοιχεία
Μόνο το 15% των ασχολουμένων με την Αστρονομία είναι γυναίκες στο κόσμο. Μερικές χώρες δεν διαθέτουν ούτε μια γυναίκα Αστρονόμισσα. Από τα 440 Nobel για την επιστήμη (Φυσική, Χημεία και Ιατρική) έχουν δοθεί μέχρι το σήμερα μόνο 10 σε γυναίκες! Δύο μόνο από αυτά ήταν Φυσικής. Το πρώτο το 1903 το πήρε η Μαρία Σκλοντόβσκα Κιουρί που ήταν Γαλλίδα, πολωνικής καταγωγής (1867-1934). Το δεύτερο το πήρε το 1963 η Αμερικανίδα φυσικός, πολωνικής καταγωγής Μαρία Γκέπερτ - Μάγιερ (1906 - 1972). Άλλο στοιχείο ανισότητας φαίνεται στα ποσοστά κατά φύλο των πτυχίων και το των μεταπτυχιακών Φυσικής και Αστρονομίας στις Η.Π.Α. Το 1991 οι γυναίκες στην Αμερική αντιπροσώπευαν μόνο το 15% των πτυχιούχων στη φυσική και την αστρονομία,, ενώ στη χημεία αντιπροσώπευαν το 40%, στα μαθηματικά το 47% , και στις ιατρικές επιστήμες το 51%. Και, ενώ στα 1992 στις γυναίκες αναλογούσε το 11% των διδακτορικών στη φυσική και την αστρονομία, στα μαθηματικά αντιπροσώπευαν το 19%, στη χημεία το 26% και στις βιολογικές και ιατρικές επιστήμες το 39%.
Άλλο στοιχείο ανισότητας φαίνεται στα ποσοστά των καθηγητριών Φυσικής, μέσα στις οποίες περιλαμβάνονται και οι καθηγήτριες Αστρονομίας σε Πανεπιστήμια των Η.Π.Α. (στοιχεία 1994). Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στις τρεις κατηγορίες καθηγητών και καθηγητριών, είναι: μόνιμοι /-ες 3%, από κοινού κάτοχοι εδρών 8% και βοηθοί 10 %.
Στα τμήματα Αστροφυσικής στην Ελλάδα η κατάσταση δεν είναι καλύτερη το 2004 από πλευράς συμμετοχής των γυναικών στο διδακτικό προσωπικό των τμημάτων Αστροφυσικής. Παίρνοντας στοιχεία από τους επίσημους δικτυακούς τόπους των Ελληνικών Πανεπιστημίων διαπιστώνουμε ότι το 2004 υπάρχουν αυτοτελή τμήματα Αστροφυσικής σε τρία Πανεπιστήμια, στο Καποδιστριακό των Αθηνών, στο Αριστοτέλειο της Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Στα 30 άτομα που αποτελούν το διδακτικό προσωπικό του τμήματος Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών μόνο 6 είναι γυναίκες (ποσοστό 20%), Στα 16 άτομα που αποτελούν το διδακτικό προσωπικό του τμήματος Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καμιά γυναίκα δεν υπάρχει (ποσοστό 0%). Τέλος στα 10 άτομα που αποτελούν το διδακτικό προσωπικό του τμήματος Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης μόνο μία είναι γυναίκα (ποσοστό 10%).
Σε ένα άλλο επίπεδο που γίνεται εμφανής η διάκριση μεταξύ των φύλων είναι στην στελέχωση των πτήσεων στο διάστημα. Εξετάζοντας την ιστορία των διαστημικών πτήσεων με πλήρωμα διαπιστώνουμε τα παρακάτω.
Η πρώτη διαστημική πτήση με άνθρωπο έγινε με από την τότε Σοβιετική Ένωση. Ο Yuri Gagarin ήταν ο πρώτος άνθρωπος που βρέθηκε στο Διάστημα. Η Σοβιετική ένωση, που ήταν πιο διακριτική σε θέματα ισότητας των δύο φύλων έστειλε την πρώτη κοσμοναύτισσα, τη Valentina Tereschkova, σε ανάλογη αποστολή στο διάστημα το 1963.
Στην άλλη μεγάλη διαστημική δύναμη τις Ενωμένες Πολιτείες Αμερικής τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι. Υπήρξε μια απαγόρευση στις γυναίκες να συμμετέχουν σε αυτές τις πτήσεις, Ένα χαρακτηριστικά γεγονός που αποδεικνύει αυτό είναι το παρακάτω.
Η NASA το 1959 είχε διαλέξει δύο ομάδες, μια ανδρών και μια γυναικών, για να τις προετοιμάσει να στελεχώσουν τις διαστημικές της αποστολές. Τα μέλη και των δύο ομάδων είχαν περάσει τις ίδιες αυστηρές ιατρικές εξετάσεις και είχαν πολλές χιλιάδες ώρες πτήσεις με αεροπλάνα.
Στην ομάδα των γυναικών ανήκε και η Jerrie Cobb, που γρήγορα ξεχώρισε από τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσές της και ήταν έτοιμη για την στελέχωση κάποιων από τις πρώτες Διαστημικές πτήσεις. Δώδεκα ακόμα γυναίκες είχαν τα προσόντα για το ίδιο πράγμα.
Προς το τέλος της εκπαίδευσης, το 1962, με αυθαίρετο τρόπο η NASA απέκλεισε όλες τις γυναίκες από τις πτήσεις, γιατί έβαλε σαν επιπλέον όρο για συμμετοχή στις πτήσεις, την προϋπηρεσία σε στρατιωτικά αεροπλάνα. Φυσικά καμιά γυναίκα δεν είχε αυτήν την εμπειρία γιατί απλώς την εποχή εκείνη δεν προσλάμβαναν γυναίκες αεροπόρους στο στρατό.
Η Jerrie Cobb πέρα από ότι ξεχώρισε σε όλα τα τεστ, είχε 10000 ώρες πτήσεων με αεροπλάνα ενώ ο πρώτος Αμερικανός αστροναύτης Scott Carpenter μόλις 2.900 ώρες και ο γνωστός John Glenn 5.000 ώρες.
Σίγουρα στη NASA τότε θα ήξεραν ότι σε λίγους μήνες οι Σοβιετικοί θα έστελναν αστροναύτισσα στο Διάστημα και ότι οι γυναίκες ήταν πιο κατάλληλες για ανάλογες πτήσεις σαν λιγότερο επίφοβες για καρδιακά επεισόδια, λιγότερο τρωτές στην μοναξιά, στο κρύο, στη ζέστη, στο πόνο και στο θόρυβο. Οι γυναίκες επιπλέον έχουν μικρότερο σωματικό βάρος και όγκο και για αυτό επιβαρύνουν οικονομικά πολύ λιγότερο τις πτήσεις.
Στις Ενωμένες Πολιτείες Αμερικής τελικά μόλις το 1983 η Sally Ride έγινε η πρώτη Αμερικανίδα, που συμμετείχε στο πλήρωμα του διαστημικού λεωφορείου Challenger και μόλις το 1999 η Eileen Collins, έγινε η πρώτη Αμερικανίδα, αρχηγός διαστημικής αποστολής, στο διαστημικό λεωφορείο Columbia. Συμπερασματικά ο χώρος της Φυσικής και της Αστρονομίας είναι βαθιά ανδροκρατούμενος από παράδοση αλλά και από την ανάπτυξη μηχανισμών που διατηρούν αυτή την κατάσταση. Είναι το προτελευταίο οχυρό (το τελευταίο είναι η Εκκλησία) όπου η ανδροκρατία διατηρείται και είναι επιτακτική ανάγκη να αρθεί με συντονισμένες ενέργειες το φαινόμενο αυτό. Οι ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, οι παρεμβάσεις για αλλαγή των αντιλήψεων για το ρόλο των γυναικών στην επιστήμη της Φυσικής και της Αστρονομίας και η θεσμοθέτηση διαδικασιών που θα άρουν τις ανισότητες κατά των γυναικών στο χώρο, είναι αναγκαίες για την άρση της διαφοράς.
ΠΗΓΗ:sfak.org