Μετρώντας άστρα μια ολόκληρη ζωή

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΟΣ

Για περισσότερο από μισό αιώνα ο αστροφυσικός Διονύσης Σιμόπουλος παρατηρεί το Σύμπαν και μεταφέρει τις γνώσεις του, με απλό και κατανοητό τρόπο, στους ανθρώπους που θέλουν να γνωρίσουν τα μυστικά του.

Με την ευκαιρία της αποχώρησης, λόγω συνταξιοδότησης, από το πνευματικό παιδί του, το Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου, κάνει ένα απολογισμό της καριέρας του και μοιράζεται τις σκέψεις του για τα μελλοντικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας. «Αν η δουλειά μου επηρέασε υπέρ της επιστήμης έναν άνθρωπο στους 10.000, τότε άξιζε τον κόπο» λέει, απαντώντας στις ερωτήσεις του «Εθνους».
Πότε παρατηρήσατε για πρώτη φορά τα αστέρια με τηλεσκόπιο; Ηταν τότε που πήρατε την απόφαση να γίνετε αστροφυσικός;
Σε ηλικία 17 ετών το καλοκαίρι του 1960, σε μια πανέμορφη περιοχή στις πλαγιές του Παρνασσού, σ' ένα «Τζάμπορι» για τον εορτασμό των 50 χρόνων του Ελληνικού Προσκοπισμού. Στις πλαϊνές σκηνές από τις δικές μας είχαν κατασκηνώσει οι πρόσκοποι της Αμερικής και είχαν εγκαταστήσει τρία μικρά τηλεσκόπια που στα ασυνήθιστα τότε μάτια μας φάνταζαν σαν τεράστιες εξώκοσμες μηχανές.

Το δωμάτιο ελέγχου του Πλανηταρίου Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα, το 1970. Ηταν η πρώτη διευθυντική θέση του Διονύση Σιμόπουλου

Ενα βράδυ πήρα τη μεγάλη απόφαση να ζητήσω την άδειά τους να δούμε το Φεγγάρι. Καθώς αυτό ξεμύταγε πάνω από την κορυφή του Παρνασσού τα έκθαμβα μάτια μας αντίκρισαν ένα θέαμα κυριολεκτικά απερίγραπτο: κρατήρες επί κρατήρων φαίνονταν λες και βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής, ενώ οι τεράστιες ξερές πεδιάδες που ο Γαλιλαίος είχε βαφτίσει «θάλασσες» διασχίζονταν από τεράστιες χαράδρες και οροσειρές.
Ο άνθρωπος δεν είχε πετάξει ακόμη στο Διάστημα και κανείς μας δεν μπορούσε τότε ούτε καν να φανταστεί ότι σε εννέα χρόνια κάποιος συνάνθρωπός μας θα έκανε κυριολεκτικά μια βόλτα στο Φεγγάρι. Κι όμως εκείνο το βράδυ αισθάνθηκα ότι το προαιώνιο αυτό όνειρο της ανθρωπότητας είχε ήδη γίνει πραγματικότητα με πρωταγωνιστή τον υποφαινόμενο.

Στο ακρωτήριο Κανάβεραλ με φόντο το Apollo 11, το οποίο θα εκτοξευόταν την επόμενη ημέρα και θα πήγαινε τον άνθρωπο για πρώτη φορά στη Σελήνη

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 φύγατε για σπουδές στη Λουιζιάνα των ΗΠΑ. Με δεδομένο το αντικείμενο που θέλατε να ακολουθήσετε ήταν μονόδρομος οι σπουδές στο εξωτερικό;
Δεν θα έλεγα μονόδρομος. Αλλά το εξωτερικό, είτε σε επίπεδο εκπαίδευσης είτε σε εργασιακό επίπεδο, βοηθάει πολύ στη διαμόρφωση νέων οριζόντων. Η εμπειρία είναι πραγματικά ανεκτίμητη.

Ο Διονύσης Σιμόπουλος με τα παιδιά του αστροναύτη Μάικλ Κόλινς, την ημέρα που ο πατέρας τους βρισκόταν στο Apollo 11, με τον Νιλ Αρμστρονγκ και τον Μπαζ Ολντριν

Στη δική μου περίπτωση, στη δεκαετία του 1960, παρ' όλο που είχα επιτύχει στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, για οικονομικούς λόγους έπρεπε να φύγω γιατί την εποχή εκείνη οι φοιτητές πλήρωναν και δίδακτρα αλλά και το κόστος των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων. Να φανταστείτε, η μεγάλη Φυσική του Αλεξόπουλου κόστιζε μία ολόκληρη μηνιάτικη σύνταξη του πατέρα μου.
Επειδή η οικογένεια έμενε τότε στην Πάτρα το κόστος διαβίωσης για μένα στην Αθήνα θα ήταν απαγορευτικό. Οπότε το μόνο που απέμενε ήταν η Αμερική, όπου θα εργαζόμουν παρακολουθώντας συγχρόνως τα μαθήματα του Πανεπιστημίου.

Το 1987, ο Διονύσης Σιμόπουλος επισκέφθηκε με τη σύζυγο και τα παιδιά του το μνημείο που ανεγέρθηκε στη Σοβιετική Ενωση για να τιμηθεί η μνήμη του Γιούρι Γκαγκάριν

Ζούσατε στις ΗΠΑ όταν ο άνθρωπος πάτησε για πρώτη φορά στη Σελήνη. Μπορείτε να θυμηθείτε και να μας περιγράψετε τι κάνατε και πώς αισθανθήκατε εκείνη την ημέρα;
Είχα την τύχη να βρίσκομαι στο Χιούστον και στις εγκαταστάσεις της NASA καλύπτοντας το ιστορικό αυτό γεγονός για μια αθηναϊκή εφημερίδα. Εχω καμιά δεκαριά κασέτες όπου έχω καταγράψει τα συναισθήματά μου όπως τα βίωνα τις ημέρες εκείνες.

Το μεγαλύτερο μυστήριο που αντιμετωπίζει η σύγχρονη επιστήμη αφορά τα συστατικά του Σύμπαντος

Αν μπορούσα να τα συνοψίσω θα έλεγα αυτό που έχει καταγραφεί ήδη πολλάκις στις διάφορες αναφορές μου για την πραγματική εκείνη εποποιία του διαστήματος.
Ξαναγεννήθηκε
Εκείνο το βράδυ ξανάγινα ο έφηβος του 1960 όταν κοίταξα για πρώτη φορά την επιφάνεια της Σελήνης μέσα από εκείνο το μικρό τηλεσκόπιο στις πλαγιές του Παρνασσού. Και ήμουν βέβαιος, και παραμένω ακόμη και σήμερα βέβαιος, ότι εκείνη τη στιγμή ξαναγεννήθηκε η ανθρωπότητα και ότι το σημείο εκείνο της προσσελήνωσης έγινε ένα κοσμικό μνημείο αφιερωμένο στους ανθρώπους της Γης.
Στα περισσότερα από 50 χρόνια της καριέρας σας, μπορείτε να επιλέξετε το μεγαλύτερο ή σημαντικότερο επαγγελματικό επίτευγμά σας και να μας εξηγήσετε τους λόγους της επιλογής σας;
Δεν χρειάζεται και πολλή σκέψη, γιατί είναι ευνόητο ότι απ' όλα όσα έκανα θα ξεχώριζα τη δημιουργία του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου, που ξεκίνησε το 2003 και είναι σήμερα ένα από τα πέντε μεγαλύτερα και καλύτερα πλανητάρια στον κόσμο. Αλλά σ' αυτή την προσπάθεια δεν ήμουν μόνος μου, αφού στο Πλανητάριο, και γενικότερα στο Ιδρυμα Ευγενίδου, εργαζόμαστε 100 περίπου άτομα, καθένα από τα οποία συνεισφέρει με τον δικό του τρόπο και στον δικό του τομέα στο όλο έργο και στις δραστηριότητες του Ιδρύματος. Το Ευγενίδειο Πλανητάριο αποτελεί σήμερα έναν δυναμικό φορέα, που καταθέτει, με τη δράση του, νέες τεχνολογικές και εκπαιδευτικές προτάσεις. Ενα παγκόσμιας κλάσεως κέντρο διάχυσης των επιστημονικών γνώσεων, που θα συνεχίσει να εμπνέει και να καινοτομεί, αντλώντας παράλληλα ό,τι καλύτερο μπορεί να προσφέρει ο κόσμος της «ψυχαγωγικής επιμόρφωσης».
Θα πατήσει ο άνθρωπος στον Αρη;
Το Σύμπαν κρύβει κι άλλες μορφές ζωής
Ο Διονύσης Σιμόπουλος επικαλείται τη λογική και επισημαίνει ότι οι πιθανότητες συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης και άλλων μορφών ζωής στο Σύμπαν, ενώ θεωρεί βέβαιο ότι ο άνθρωπος θα ταξιδέψει ακόμα πιο μακριά.
Πιστεύετε ότι είμαστε μόνοι μας στο Σύμπαν;
Στις αρχές του μήνα η Ελεν Στόφαν, επικεφαλής επιστήμων της NASA, δήλωσε ότι «μέσα σε μια δεκαετία πρόκειται να έχουμε ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη ζωής πέρα από τη Γη, καθώς και οριστικές αποδείξεις μέσα στα επόμενα 20 έως 30 χρόνια». Προς το παρόν δεν υπάρχει απόδειξη ή έστω ένδειξη για κάτι τέτοιο. Ωστόσο η αστροφυσική λογική μας οδηγεί χρόνια τώρα σε κάποια συμπεράσματα. Υπολογίζοντας πάντα με τα χαμηλότερα ποσοστά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι στον Γαλαξία μας πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 50 δισεκατομμύρια πλανήτες, εκ των οποίων τουλάχιστον ένα εκατομμύριο κόσμοι είναι παρόμοιοι με τη Γη.
Ακόμη και με τις πιο φτωχές προβλέψεις, το Σύμπαν περιλαμβάνει 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες κι άρα θα πρέπει να υπάρχουν τρισεκατομμύρια δίδυμοι πλανήτες σαν τη Γη. Ετσι μπορεί να υπάρχουν δισεκατομμύρια φυλές όντων που θα ψάχνουν με τα μάτια τους το κενό, για να δουν αυτά που βλέπουμε κι εμείς και να αναρωτηθούν κι αυτοί αν είναι μόνοι τους στο Σύμπαν.
Εκτιμάτε ότι, με δεδομένα τα τεράστια μεγέθη, θα έχουμε τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με άλλες μορφές ζωής;
Οι αποστάσεις που μας χωρίζουν από τ' άλλα άστρα και τους άλλους πιθανούς εξωγήινους πολιτισμούς είναι, για τη σημερινή τουλάχιστον επιστήμη και τεχνολογία, ένα ανυπέρβλητο πρόβλημα, αφού η σημερινή μας αντίληψη των νόμων της φύσης μας λέει ότι δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε την ταχύτητα του φωτός. Επιπλέον ο αριθμός των πολιτισμών που μπορούν να υφίστανται ταυτόχρονα μέσα στον Γαλαξία μας δεν πρέπει να είναι και τόσο μεγάλος, οπότε και η μέση απόσταση μεταξύ τους θα πρέπει να είναι τεράστια. Σ' ένα Σύμπαν, δηλαδή, που ίσως να σφύζει από ζωή, είμαστε κατά κάποιον τρόπο απομονωμένοι σαν σε καραντίνα. Φυσικά ένας πολιτισμός που θα μπορέσει να φτάσει μέχρι εδώ, θα το κάνει με τρόπους που εμείς δεν μπορούμε ούτε καν να φανταστούμε. Κάποτε ίσως να συμβεί.
Πόσο ρεαλιστική είναι η άποψη ότι στο όχι πολύ μακρινό μέλλον ο άνθρωπος θα πατήσει στον Αρη και θα εποικήσει τη Σελήνη; Συμφωνείτε με αυτούς που λένε ότι το επιστημονικό δυναμικό θα πρέπει να αφιερωθεί σε πιο «προσγειωμένους» στόχους όπως η αντιμετώπιση των αστεροειδών, οι οποίοι ίσως αποτελέσουν μια πραγματική απειλή για τον πλανήτη μας;
Η μία ενασχόληση δεν αποκλείει την άλλη. Γιατί, παρ' όλο που τα επικά ταξίδια της ανθρωπότητας δεν έγιναν ποτέ με ευκολία, ήσαν εντούτοις αναπόφευκτα, αφού ακόμη κι αν ο Κολόμβος είχε αποτύχει στην προσπάθειά του, κάποιος άλλος θα είχε κάνει το ταξίδι στην Αμερική. Κι εμείς σήμερα δεν είμαστε διαφορετικοί από εκείνους. Καθόμαστε πάνω στο μικρό μας νησί, στις ακρογιαλιές του διαστημικού ωκεανού που μόλις τώρα αρχίζουμε να εξερευνούμε. Και απορούμε και αναρωτιόμαστε για τα άλλα φωτεινά νησιά που γεμίζουν τον νυχτερινό ουρανό. Γιατί πραγματικά ποτέ δεν πρόκειται να υπάρξει έλλειψη Κολόμβων και Μαγγελάνων. Γιατί είναι στη φύση μας να εξερευνούμε, να είμαστε ταξιδιώτες και ανιχνευτές. Και κάποια μέρα, όταν θα είμαστε έτοιμοι, θα πάμε στα άστρα. Γιατί είναι δικαίωμά μας, και μοίρα μας.
Ποια θεωρείτε ότι είναι τα μεγαλύτερα μυστήρια του Σύμπαντος, στα οποία πρέπει να απαντήσουν οι επιστήμονες;
Θα έλεγα ότι, προς το παρόν τουλάχιστον, το μεγαλύτερο μυστήριο που αντιμετωπίζει η σύγχρονη επιστήμη αφορά τα συστατικά του Σύμπαντος, γιατί όλα αυτά που βλέπουμε, άστρα, πλανήτες, γαλαξίες κλπ., δεν αποτελούν παρά μόνο το 5% των συστατικών του. Το 27% είναι υλικά, που ονομάζουμε «σκοτεινή ύλη», που δεν γνωρίζουμε τι είναι, και το υπόλοιπο 68% είναι αυτό που κάνει το Σύμπαν να διαστέλλεται επιταχυνόμενο. Η επιτάχυνση αυτή μάλλον οφείλεται σε κάποια απωθητική ίσως δύναμη, που δεν γνωρίζουμε τι είναι και γι' αυτό την έχουμε ονομάσει «σκοτεινή ενέργεια». Ολα αυτά σημαίνουν ότι το 95% των συστατικών του Σύμπαντος μάς είναι ακόμη άγνωστο.
Λένε ότι όσοι αφιερώνουν τη ζωή τους για να παρατηρούν τα άστρα χάνουν την επαφή με τη Γη. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη; Μπορεί ένας επιστήμονας να είναι ρομαντικός και ρεαλιστής την ίδια στιγμή;
Πιστεύω ότι οι αστροφυσικοί είναι πράγματι οι πιο ρομαντικοί άνθρωποι στον κόσμο διότι ασχολούνται με την εξερεύνηση ενός κόσμου που δεν άπτεται της αποκαλούμενης καθημερινότητας. Ταυτόχρονα γνωρίζοντας αυτά τα λίγα που ξέρουν για το Σύμπαν οι αστροφυσικοί καταλαβαίνουν καλύτερα τι θα πει ταπεινότητα απ' ό,τι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Γιατί οι αστρονόμοι γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο μικροσκοπικός είναι ο πλανήτης μας και πόσο απέραντο είναι το Σύμπαν, και δεν νομίζω να υπάρχει καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε τη μικρότητα και το εφήμερο της παρουσίας μας. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι που σε κάνει ρομαντικό αλλά και ρεαλιστή συγχρόνως.

Συνέντευξη στον Στέλιο Βογιατζάκη

Πηγή : ΕΘΝΟΣ. gr