Η ημέρα των αστεροειδών

Βάρβογλης Χάρης, Τσιγάνης Κλεομένης

Η 30ή Ιουνίου είναι αφιερωμένη σε αυτά τα «παραγνωρισμένα» αλλά εξόχως σημαντικά αντικείμενα του Ηλιακού Συστήματος. Καιρός να τα γνωρίσουμε καλύτερα!

Η αποστολή AIDA, εφόσον εγκριθεί, θα επιχειρήσει για πρώτη φορά να εκτρέψει ένα ουράνιο σώμα από την τροχιά του

Οταν γίνεται λόγος για το Ηλιακό Σύστημα, οι περισσότεροι φέρνουν στο μυαλό τους τον Ηλιο, τους πλανήτες του και τους δορυφόρους τους. Ομως το Ηλιακό Σύστημα περιέχει και δύο άλλες σημαντικές κατηγορίες αντικειμένων, που πολλές φορές τις λησμονούμε, τους κομήτες και τους αστεροειδείς. Οι αστεροειδείς μάλιστα φαίνεται ότι έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση της τελικής μορφής του Ηλιακού Συστήματος, αυτήν που παρατηρούμε σήμερα, καθώς και στην εμφάνιση του ανθρώπου πάνω στη Γη. Και αυτό γιατί η πτώση στη Γη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια ενός αστεροειδούς διαμέτρου 10 χιλιομέτρων εξαφάνισε τους δεινοσαύρους και άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη των θηλαστικών, κορωνίδα των οποίων είμαστε εμείς. Με την ίδια όμως αποτελεσματικότητα που η ύπαρξη των αστεροειδών συντέλεσε στην επικράτηση των θηλαστικών και του ανθρώπου στην επιφάνεια της Γης, με την ίδια είναι δυνατόν να προκαλέσει μια σοβαρή καταστροφή, αφού μια νέα σύγκρουση του πλανήτη μας με έναν μεγάλο αστεροειδή θα εξολοθρεύσει αυτή τη φορά ένα σημαντικό ποσοστό της ανθρωπότητας.

Σε ανάμνηση του Τουνγκούσκα

Στις 30 Ιουνίου 1908 ένας μικρός αστεροειδής, διαμέτρου μόλις μερικών δεκάδων μέτρων, έπεσε κοντά στον ποταμό Τουνγκούσκα της Σιβηρίας και ερήμωσε μια περιοχή 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η ενέργεια της σύγκρουσης ήταν χίλιες φορές μεγαλύτερη από την ατομική βόμβα της Χιροσίμα και το μανιτάρι της σκόνης που σηκώθηκε έφθασε στη στρατόσφαιρα. Το ηλιακό φως που αντανακλούσε η σκόνη επέτρεπε για ημέρες στους κατοίκους του Λονδίνου να διαβάζουν εφημερίδα το βράδυ. Ογδόντα εκατομμύρια δέντρα «τσακίστηκαν» σαν σπιρτόξυλα, αλλά λόγω του ότι η περιοχή ήταν ουσιαστικά ακατοίκητη, υπήρξε μόνο ένα ανθρώπινο θύμα, ένας άνδρας που τραυματίστηκε θανάσιμα όταν το ωστικό κύμα τον έριξε πάνω σε ένα δέντρο. Αλλά είναι φανερό ότι, αν ο αστεροειδής είχε πέσει κοντά σε μια μεγάλη πόλη, τα θύματα θα ήταν εκατομμύρια. Για τον λόγο αυτόν σήμερα προσπαθούμε αφενός να προβλέψουμε τέτοιου είδους επικίνδυνα γεγονότα και αφετέρου να επινοήσουμε μεθόδους αποτροπής ενός επερχόμενου απειλητικού αστεροειδούς. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας η 30ή Ιουνίου έχει αφιερωθεί, από το 2015, στην ενημέρωση του κοινού για αυτόν τον κίνδυνο καθώς και για τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής του.

Ιδέα του Μπράιαν Μέι των Queen

Η ιδέα της Ημέρας των Αστεροειδών (Asteroid Day) γεννήθηκε από τον διάσημο κιθαρίστα και διδάκτορα Αστροφυσικής Μπράιαν Μέι (των Queen!) και τον σκηνοθέτη Γκριγκόρι Ρίχτερς, όταν οι δυο τους συνεργάστηκαν στην παραγωγή μιας κινηματογραφικής ταινίας με θέμα μια φανταστική πρόσκρουση αστεροειδούς στο Λονδίνο. Οι συζητήσεις που προκλήθηκαν κατά την ειδική προβολή της ταινίας σε μια ομάδα αστροφυσικών οδήγησαν στην καθιέρωση αυτής της επετειακής ημέρας από το 2015. Το «κίνημα» του Μέι κέρδισε διεθνή αναγνώριση μέσω της συνεργασίας του με το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα B612, το οποίο έχει για στόχο την πρόληψη μιας πιθανής σύγκρουσης ενός επικίνδυνου αστεροειδούς με τη Γη. Ιδρυτικά μέλη του Β612 είναι οι αστροναύτες των αποστολών Apollo, Ράστι Σβάικαρτ και Εντ Λου.

Το ανθρώπινο είδος οφείλει σε έναν βαθμό την ύπαρξή του στον αστεροειδή που εξαφάνισε τους δεινοσαύρους

Εφέτος όλες οι εκδηλώσεις της Ημέρας των Αστεροειδών έχουν την ενεργό υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA). Ο βασικός λόγος που οδήγησε σε αυτή τη συνεργασία είναι η προετοιμασία από μέρους της ESA μιας διαστημικής αποστολής που - αν εγκριθεί - θα αποτελέσει το πρώτο πείραμα εκτροπής ενός ουράνιου σώματος από την τροχιά του.

Μια AIDA θα παίξει DART με τον Δίδυμο

Η χρυσή ευκαιρία θα εμφανιστεί τον Οκτώβριο του 2022, όταν ο αστεροειδής Δίδυμος θα έχει την εγγύτατη (αλλά ασφαλή) διέλευσή του από τη Γη, τουλάχιστον για τα επόμενα 40 χρόνια. Ο Δίδυμος αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς δεν πρόκειται για έναν απλό αστεροειδή αλλά για ένα διπλό σύστημα αστεροειδών που περιφέρονται μαζί γύρω από τον Ηλιο με περίοδο περίπου 16 μηνών, ενώ ταυτόχρονα γυρίζουν το ένα γύρω από το άλλο σε απόσταση μόλις ενός χιλιομέτρου, με περίοδο 12 ωρών. Αυτό μας επιτρέπει να σχεδιάσουμε την εκτροπή του μικρότερου από τα δύο (με διάμετρο περίπου 150 μέτρα) από την τροχιά που εκτελεί γύρω από το μεγαλύτερο (διαμέτρου περίπου 800 μέτρων), χωρίς να υπάρξει κίνδυνος συνολικής εκτροπής του συστήματος από την αβλαβή πορεία του. Η μέθοδος εκτροπής είναι απλή: ένα σκάφος 400 κιλών θα πέσει με ταχύτητα 25.000 χιλιομέτρων την ώρα στο μικρό σώμα, προκαλώντας μια μεταβολή περίπου 3 λεπτών στην περίοδο περιφοράς του γύρω από το μεγάλο. Αυτή η πολύ μικρή μεταβολή θα είναι μετρήσιμη ακόμη και από επίγεια τηλεσκόπια, λόγω της μικρής απόστασης του συστήματος από τη Γη.

Η αποστολή AIDA (Asteroid Impact and Deflection Assessment), όπως έχει ονομαστεί, αποτελεί συνεργασία της ESA με τη NASA και αποτελείται από δύο σκέλη. Η ESA θα εκτοξεύσει το διαστημικό σκάφος AIM (Asteroid Impact Mission) που θα συναντήσει τον Δίδυμο και θα παραμείνει σε τροχιά γύρω από το διπλό σύστημα για μερικούς μήνες, ώστε να εκτελέσει σειρά μετρήσεων που θα επιτρέψουν τον ακριβή προσδιορισμό των τροχιακών και φυσικών χαρακτηριστικών του. Μερικούς μήνες αργότερα η NASA θα εκτοξεύσει το διαστημικό σκάφος DART (Double Asteroid Redirection Test), το οποίο τον Οκτώβριο του 2022 θα πέσει πάνω στο μικρότερο μέλος του διπλού αστεροειδούς, προκαλώντας ένα φαντασμαγορικό θέαμα αλλά, κυρίως, εκτελώντας ένα από τα πλέον συμβολικά πειράματα της σύγχρονης διαστημικής εποχής. Το AIM θα παρακολουθήσει ζωντανά τόσο τη σύγκρουση όσο και τη δημιουργία του κρατήρα, που υπολογίζεται ότι θα έχει διάμετρο 10 μέτρων, δίνοντάς μας πληροφορίες απίστευτης ακρίβειας για τη σύσταση των μικρών αστεροειδών και για την απόκρισή τους σε συγκρούσεις υψηλής ταχύτητας.

AIM ψηλά για 4 έλληνες αστρονόμους

Τα δύο σκέλη της αποστολής αλληλοσυμπληρώνονται. Το DART από μόνο του είναι αρκετό για να δοκιμαστεί η διαδικασία εκτροπής.

Ομως χωρίς το AIM η μόνη πληροφορία που θα πάρουμε είναι το κατά πόσον επετεύχθη ή όχι το μέγεθος της σχεδιαζόμενης εκτροπής. Η παρουσία του AIM είναι κρίσιμη ώστε να καταγραφεί πλήρως η κατάσταση του συστήματος πριν, κατά και μετά τη σύγκρουση με το DART.

Μόνο έτσι τα αποτελέσματα του πειράματος θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αποκτήσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του πειράματος, που θα επιτρέψει στο μέλλον τον σχεδιασμό μιας αποστολής για την αποτροπή καταστροφικής σύγκρουσης της Γης με έναν μεγάλο αστεροειδή.

Η έγκριση της αποστολής AIM αναμένεται στο τέλος του έτους, λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης μελέτης της.

Στη μελέτη αυτή συμμετέχει ενεργά και μια ομάδα από τέσσερις έλληνες αστρονόμους. Αυτοί είναι ο εκ των συγγραφέων του παρόντος κειμένου Κλεομένης Τσιγάνης, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ και πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας των Δυναμικών και Φυσικών Ιδιοτήτων του Διδύμου, ο Γιώργος Βουγιατζής, αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, ο Χρήστος Ευθυμιόπουλος, ερευνητής Α' του Κέντρου Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών, και ο Γιάννης Γκόλιας, υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Tor Vergata της Ρώμης.

Εκδήλωση για την Ημέρα των Αστεροειδών διοργανώνεται στη Θεσσαλονίκη από το Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ (30 Ιουνίου 2016, 7 μ.μ., αίθουσα Α31)

Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.

Ο κ. Κλεομένης Τσιγάνης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.

 tovima.gr/science

Νέες σκοτεινές κηλίδες εμφανίστηκαν στα στρώματα νεφών στον Πλανήτη Ποσειδώνα.

Το Hubble εντόπισε ένα νέο αντικείμενο στον σκούρο, παγωμένο μπλε γίγαντα.
Από τον John Wenz | Δημοσιεύθηκε: Πέμπτη 23 Ιουνίου 2016

Ένα νέο αντικείμενο εμφανίστηκε πρόσφατα στον Ποσειδώνα, όπως φαίνεται σε αυτή την εικόνα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble.

NASA, ESA και Ε.Η. Wong

Δεν συμβαίνει κάθε μέρα σε ένα πλανήτη να ξεφυτρώνει και ένα νέο χαρακτηριστικό, αλλά το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble φαίνεται να έχει βρει μια  ολοκαίνουργια "κηλίδα" πάνω στο μπλε παγωμένο γίγαντα Ποσειδώνα.


"Η Μεγάλη Σκούρα Κηλίδα" του Ποσειδώνα ανακαλύφθηκε από το διαστημικό σκάφος Voyager 2 το 1989, όπου και αποκάλυψε μια καταιγίδα να μαίνεται γύρω από την ατμόσφαιρα με ταχύτητα 2415 χιλιομέτρων (1500 μίλια) την ώρα , σαν την ερυθρά  κηλίδα του Δία σε μικρογραφία. Η φύση του αντικυκλώνα διευκρινίστηκε το 1994, μιας και  είχε και μια μικρότερη καταιγίδα. Η νέα κηλίδα είναι πιθανό να είναι ένα συγγενικό φαινόμενο.

"Το γεγονός ότι αυτή η σκούρα κηλίδα  έχει και ‘’φωτεινούς συνοδούς’’ δεν υποδηλώνει ότι είναι παρόμοια με τη Μεγάλη Σκούρα Κηλίδα που είδε το Voyager, και τη σκούρα κηλίδα που είδε το Hubble το 1994’’, δήλωσε σε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου η Heidi Hammel, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Διαστημικής Επιστήμης (Space Science Institute).

Οι καταιγίδες σχηματίζονται όταν αέρας από το εσωτερικό του Πλανήτη διαταράσσεται και ωθείται προς τα πάνω, όπου παγώνει σε κρυστάλλους πάγου αποτελούμενους κυρίως από μεθάνιο. Υπήρξαν ενδείξεις από πέρυσι πως ένα τέτοιο γεγονός θα μπορούσε να λαμβάνει χώρα στο γιγαντιαίο παγωμένο Πλανήτη , χάρις στο Hubble που είναι το μόνο τηλεσκόπιο που έχει τις δυνατότητες για να κάνει τις απαραίτητες παρατηρήσεις.

Η Hammel λέει ότι υπάρχουν κάποια στοιχεία δομής μέσα στην καταιγίδα, με ανοίγματα στα στρώματα των νεφών που οδηγούν σε μια μαινόμενη καταιγίδα από κάτω. Οι μετέπειτα παρατηρήσεις θα μπορούσαν να δώσουν μια σαφή εικόνα για το πώς σχηματίζονται και πώς διαλύονται. Το Hubble θα πρέπει να κάνει τη ‘’βαριά δουλειά’’, δεδομένου ότι κανένα διαστημικό σκάφος δεν έχει επισκεφθεί το Ποσειδώνα από το 1989 (αν και υπάρχει κάποια συζήτηση στο εσωτερικό της NASA που προσπαθεί να το αλλάξει αυτό.)

«Θεωρούμε ότι αυτές οι σκούρες κηλίδες στον Ποσειδώνα (που είναι πιο ορατές στα μήκη κύματος του κυανού χρώματος) είναι μάλλον «διάφανες» περιοχές, στα στρώματα των νεφών που βλέπουν σε βαθύτερα στρώματα», αναφέρει η Hammel. "Οι φωτεινοί συνοδοί (που είναι περισσότερο ορατοί στα ερυθρά μήκη κύματος) πιστεύεται ότι είναι σύννεφα με υψηλότερο υψόμετρο."

ΠΗΓΗ: astronomy.com 

Απόδοση στα Ελληνικά: Δημήτρης Γκίκας

Στον Κορυδαλλό… « Κάθε παιδί μετράει τ΄ άστρα»

Βραδιά

Αστροπαρατήρησης.

Η ομάδα μας, η Παρατηρησιακή Αστρονομία Σαλαμίνας με την επωνυμία ‘’ΑΡΑΤΟΣ’’, συμμετείχε στη Βραδιά Αστροπαρατήρησης «Κάθε παιδί μετράει τ΄αστρα» στα πλαίσια του Μαθητικού Φεστιβάλ 2016 του Δήμου Κορυδαλλού , που έγινε την Παρασκευή 10 Ιουνίου 2016 στο 5ο Δημοτικό Σχολείο Κορυδαλλού.

Την εκδήλωση ξεκίνησαν οι μαθήτριες Εμμανουέλα Χάλαρη και Μαρία Κούτρη από το  4ο Γυμνάσιο Κορυδαλλού υπό την καθοδήγηση του καθηγητή τους κ. Νίκου Κατσούλη, όπου παρουσίασαν μια θαυμάσια εργασία με θέμα: «Εισαγωγή στην Αστρονομία. Βασικές οδηγίες για το πως μπορεί να ξεκινήσει κάποιος την Αστρονομία».

Στη συνέχεια μια εντυπωσιακή ομολογουμένως παρουσίαση από την Ομάδα παιδιών του 8ου Γυμνασίου Κορυδαλλού με τους Κωνσταντίνο Καλαβρό και Νικόλαο Μυλωνά υπό την καθοδήγηση του καθηγητή τους κ. Νίκου Παπαδημητρόπουλου, όπου μας παρουσίασαν την εργασία τους: «Αρχή λειτουργίας του τηλεσκοπίου και κατασκευή με απλά υλικά».

Ακολούθησε η Ομιλία του Δημήτρη Γκίκα μέλους της ομάδας μας με θέμα : «Η Ερασιτεχνική Αστρονομία και η προσφορά της».

Το πρόγραμμα έκλεισε με την εκπληκτική Ομιλία του Επίκουρου Καθηγητή ΕΚΠΑ Δρ. Μάνου Δανέζη ο οποίος με την ομιλία του που είχε σαν θέμα: «Γνωρίζοντας καλλίτερα το πλανητικό μας σύστημα», μάγεψε όλους εμάς τους παρευρισκόμενους ταξιδεύοντάς μας για λίγο στο κοσμικό μας σπίτι, το Ηλιακό μας σύστημα.

Μετά το πέρας της εκδήλωσης, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκειά της. οι παρευρισκόμενοι απόλαυσαν τον Νυχτερινό Ουρανό με τα τηλεσκόπια των μελών της ομάδας μας. Παρατηρήθηκαν η Σελήνη, ο Δίας, ο Άρης που την περίοδο αυτή είναι στο πλησιέστερο σημείο στην Γη, ο Κρόνος, και επίσης υπήρχε δυνατότητα προβολής της επιφάνειας της Σελήνης στην οθόνη του υπολογιστή, πράγμα που ενθουσίασε μικρούς και μεγάλους.

 Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Δήμαρχο Κορυδαλλού Κο Σταύρο Κασιμάτη, την Δημοτική αρχή του Δήμου Κορυδαλλού, την ένωση Γονέων του Δήμου Κορυδαλλού, την Κυρία Μαρία Ναυρούζογλου, την Κυρία Άννα Π. Τζαβαλή, για την ευγενική τους πρόσκληση, καθώς και για την βοήθειά τους στην προσπάθεια της ομάδας μας για την εκλαΐκευση και διάδοση της επιστήμης της Αστρονομίας που τόσο πολύ έχει εξοβελιστεί από την δημόσια εκπαίδευση.

Το πρόγραμμα της εκδήλωσης:

7:30            Έναρξη και χαιρετισμοί

7:40            Ομάδα παιδιών 4^ου Γυμνασίου Κορυδαλλού

                   «Εισαγωγή στην Αστρονομία. Βασικές οδηγίες για το πως μπορεί να

                   ξεκινήσει κάποιος την Αστρονομία».

                    Παρουσίασαν οι μαθήτριες Εμμανουέλα Χάλαρη και Μαρία Κούτρη

                    υπό την καθοδήγηση του καθηγητή τους κ. Νίκου Κατσούλη.

7:50           Ομάδα παιδιών 8^ου Γυμνασίου Κορυδαλλού

                   «Αρχή λειτουργίας του τηλεσκοπίου και κατασκευή με απλά υλικά».

                   Παρουσίασαν οι μαθητές Κωνσταντίνος Καλαβρός και Νικόλαος Μυλωνάς

                    υπό την καθοδήγηση του καθηγητή τους κ. Νίκου Παπαδημητρόπουλου.

8:00             Δημήτρης Γκίκας, μέλος της Ομάδας ΄΄ΑΡΑΤΟΣ''- Παρατηρησιακή Αστρονομία          Σαλαμίνας

                    «Η Ερασιτεχνική Αστρονομία και η προσφορά της».

8:20            Επίκουρος Καθηγητής ΕΚΠΑ Μάνος Δανέζης

                   «Γνωρίζοντας καλλίτερα το πλανητικό μας σύστημα»

Εδώ ορισμένα στιγμιότυπα απο την εκδήλωση :

   

Βίντεο με αποσπάσματα από την εκδήλωση

Ευχαριστούμε την φωτογράφο Κατερινα Τσίνα

από το Studio Poirazidis για την εξαιρετική κάλυψη της εκδήλωσης.